Na Zamku Hambach znajdującym się współcześnie w Neustadt an der Weinstraße położonym na terenie Palatynatu, znajdują się tablice upamiętniające manifestację z 27 maja 1832 roku, znaną jako Hambacher Fest, w której wzięło udział około  20 000, a według niektórych szacunków nawet 30 000 osób. Jej uczestnicy którzy zgromadzili się, by wyrazić swoje poparcie dla idei wolności, demokracji, równości społecznej oraz zjednoczenia Niemiec, a bezpośrednim impulsem do jej organizacji było poparcie dla polskich powstańców.

Hambacher Fest miało miejsce w okresie dużych napięć politycznych i społecznych w Europie. W Niemczech, podzielonych na liczne państwa w ramach Związku Niemieckiego, panował system represji politycznych narzucony po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku. Surowe prawa, takie jak akty karlsbadzkie z 1819 roku, ograniczały wolność prasy, zgromadzeń i działalność polityczną. W latach poprzedzających manifestację w Hambach narastało niezadowolenie społeczne, szczególnie w Palatynacie, który w wyniku reorganizacji po Kongresie Wiedeńskim znalazł się pod rządami Królestwa Bawarii. Ludność Palatynatu była niezadowolona z wysokich podatków, cenzury i ograniczeń politycznych. Poza sprawą polską, nie bez znaczenia była też sytuacja Francji, w której przyjęto w 1830 roku konstytucję, która uznawała suwerenność ludu, w tym samy roku miała też miejsce rewolucja belgijska, która doprowadziła do powstania Królestwa Belgii. Zresztą również i w samych państwach związku niemieckiego zachodziły zmiany - m.in. w Saksonii i w Kurhessen, które przyjęły konstytucje.

Przebieg manifestacji
Manifestacja została zorganizowana przez działaczy liberalnych, takich jak Johann Georg August Wirth i Philipp Jakob Siebenpfeiffer. Oficjalnie określano ją jako „festiwal” połączony z piknikiem na zamku Hambach, aby obejść zakaz zgromadzeń politycznych. W rzeczywistości była to otwarta demonstracja polityczna. W wydarzeniach uczestniczyła głównie klasa średnia - m.in. drobni przedsiębiorcy, kupcy, prawnicy, dziennikarze... jednych przyciągało ogólne niezadowolenie z sytuacji gospodarczej, innych idea jedności Niemiec, a wreszcie nie brakło i takich, dla których równie ważne były wszystkie te kwestie. Wśród najważniejszych podnoszonych idee znalazły się hasła:
- protestu przeciwko cenzurze na rzecz wolności prasy i słowa,
- demokracji i równości w tym równych praw kobiet i mężczyzn,
- zjednoczenia Niemiec - dążenia do narodowej jedności w duchu liberalnym, a nawet europejskiej konferderacji,
- prawa do samostanowienia narodów - solidarność z innymi narodami walczącymi o niezależność, w tym z Polakami po Powstaniu Listopadowym,
- swobody zgromadzeń, wyborów i udziału społeczeństwa w rządzeniu.

Podczas manifestacji powiewały różnokolorowe flagi, w tym biało-czerwone oraz czarno-czerwono-złote, które stały się symbolem niemieckiego ruchu narodowego, a później barwami narodowymi Niemiec.

Przybyły na nią delegacje z Hesji, Bawarii czy Alzacji. Chociaż władze ostro zareagowały na to zgromadzenie, a jego organizatorzy byli represjonowani. Wydarzenie to było jednym z pierwszych masowych zgromadzeń o charakterze politycznym w historii Niemiec, które propagowały idee liberalne i narodowe, a jego skutki były dalekosiężne. Głoszone postulaty stały się m.in. jedną z inspiracji dla Wiosny Ludów.  Chociaż sama manifestacja nie miała bezpośrednich skutków, to podniesione publicznie hasła, ze szczególną mocą powróciły w 1848 roku. Współcześnie zamek Hambach jest uznawany za „kolebkę niemieckiej demokracji”, a tablice na zamku przypominają o jego symbolicznej roli w walce o wolność i prawa obywatelskie.

Upamiętnienie i polskie ślady
Polscy emigranci polityczni po Powstaniu Listopadowym byli postrzegani w wielu państwach Związku Niemieckiego jako bohaterowie walki o wolność i symbole oporu przeciwko despotyzmowi. Ich losy budziły zarówno podziw, jak i współczucie, co skłaniało do organizowania szeroko zakrojonej pomocy materialnej i symbolicznego wsparcia. Społeczeństwo niemieckie, zwłaszcza w regionach o silnych tendencjach liberalnych, takich jak Palatynat czy Badenia, odbierało polskich uchodźców jako inspirację w dążeniu do własnych reform społecznych i politycznych.

Przyjaźń i solidarność z Polakami wyrażały się nie tylko w gestach wsparcia, ale także w aktywnym uczestnictwie w ich sprawach. Niemiecka prasa często opisywała polskich emigrantów jako „rycerzy wolności,” co podkreślało ich moralny autorytet. W wielu miastach organizowano nabożeństwa w intencji Polski, a propolskie sympatie znalazły wyraz w literaturze, sztuce i kulturze popularnej. Polacy byli również postrzegani jako pomost między narodami Europy, łącząc różne ruchy narodowowyzwoleńcze i demokratyczne.

Z drugiej strony, w niektórych środowiskach politycznych i konserwatywnych, obecność polskich emigrantów wzbudzała niepokój, szczególnie z uwagi na ich zaangażowanie w działalność rewolucyjną. Byli czasami postrzegani jako „niebezpieczni radykałowie,” co prowadziło do prób ograniczania ich wpływu przez władze. Mimo to polscy uchodźcy zyskali ogromne poparcie wśród zwykłych obywateli, dla których stali się symbolem walki o wolność i sprawiedliwość. Warto przypomnieć w tym kontekście słowa wybitnego niemieckiego poety Heinricha Heinego:

„Potworny los tak wielu szlachetnych męczenników wolności, przeciągających w długich żałobnych pochodach przez Niemcy, był w rzeczy samej zdolny poruszyć do głębi każde szlachetnie czujące serce. Widziano w Niemczech pochód Polaków na własne oczy i spokojny, cichy naród niemiecki, który własne uciski znosi tak cierpliwie, był tak mocno wstrząśnięty widokiem nieszczęsnych Sarmatów, tak poruszony współczuciem i gniewem, tak wytrącony z równowagi, że był bliski zrobienia dla obcych tego, czego nigdy nie był w stanie zrobić sam dla siebie. A mianowicie odsunąć od siebie najświętsze obowiązki poddaństwa i dokonać rewolucji”.

Natomiast Jochan Georg August Wirth pisał, że:
„Odrodzenie Polski może się dokonać tylko dzięki Niemcom. Nasz naród jest też zobowiązany moralnie i prawnie, aby odkupić grzech unicestwienia Polski. Nasz naród musi uznać odrodzenie Polski za swoje najważniejsze i najpilniejsze zadanie, także w swoim własnym interesie”.

Na fali propolskich sympatii przyszły hymn Polski stał się popularną, przetłumaczoną na język niemiecki  pieśnią. Na tej fali powstał również obraz Dietricha Montena  „Finis Poloniae 1831” (olej, płótno, 1832, Stara Galeria Narodowa w Berlinie), nawiązujący do rzekomego okrzyku  Tadeusza Kościuszki i przedstawiający przekroczenie granicy z Prusami przez rozbite oddziały powstańcze

Palatynat Reński, gdzie odbywało się Hambacher Fest, był jednym z miejsc, w których polscy emigranci, zwłaszcza uchodźcy polityczni po Powstaniu Listopadowym (1830-1831), znaleźli sprzyjające warunki do działalności politycznej. Idee liberalne, republikańskie i antymonarchiczne, dominujące w ruchach reformatorskich w Niemczech, były zbieżne z celami Polaków. W obawie przed represjami lub w ich wyniku tysiące Polaków opuszczało kraj, tworząc zjawisko Wielkiej Emigracji. Na terenie współczesnych Niemiec uchodźcy pojawiali się najczęściej w Saksonii i na południu kraju. Ich obecność nie tylko wpłynęła na rozwój idei liberalnych i demokratycznych w Niemczech, ale stała się także impulsem do działań na rzecz zjednoczenia tego podzielonego kraju.

W odpowiedzi na potrzeby uchodźców powstały liczne inicjatywy pomocowe – organizowano zbiórki, komitety wsparcia, bale oraz koncerty charytatywne. Przykładem takich działań był Związek Kobiet i Dziewcząt we Frankfurcie nad Menem, który zorganizował loterię na rzecz polskich uchodźców. Leon Drewnicki o taj gościnności pisał: „Gdyśmy przejeżdżali niemieckie miasta, mieszkańcy naprzeciw nas wychodzili z muzyką, a grając i śpiewając pieśni patriotyczne, do miast nas wprowadzali. Dawali obiady i bale dla nas, a po noclegu odprowadzali nas po milę i dwie, a po austeriach płacili nam jeść i pić". Księgarz Fryderyk Brockhausz przewodniczył Związkowi dla Wsparcia Potrzebujących Pomocy Polaków, które udzieliło wsparcia ponad 2000 osób. Organizowane też bale, które miały dostarczyć uchodźcom wytchnienia dzięki cielesnym przyjemnościom - tańcom, muzyce, jedzeniu a ponoć też i innych cielesnych uciech im nie brakowało, a jak wspominał Józef Zieliński Polaków poprzedzała reputacja skłonności, większej niż inne narody, do kobiet i mniej wstrzemięźliwości i dodawał, że mąż z Polakiem żony wolał nie zostawiać.

Wyrazem solidarności z Polakami był ich honorowy udział w Hambacher Fest. W manifestacji, która zgromadziła ponad 25 tysięcy uczestników, wzięli udział m.in.: Jan Czyrski, poeta i publicysta Franciszek Grzymała (1795-1831), Tadeusz Krępowiecki (1798-1847) oraz Aleksander Łaski (1805-1867). Polaków postrzegano jako bohaterów walki o wolność, którzy nie tylko działali na rzecz własnej ojczyzny, ale również wspierali inne narody w dążeniu do wolności i demokracji. Los Polski był żywym przypomnieniem o niebezpieczeństwie, jakie niesie brak wolności oraz podział kraju między potężne monarchie. Powstanie Listopadowe stało się dla wielu uczestników Hambacher Fest symbolem heroicznej walki o niepodległość.

Podczas manifestacji wielokrotnie nawiązywano do sytuacji Polski - podzielonej między Rosję, Prusy i Austrię. Postulat niepodległości Polski był przedstawiany jako część szerszej walki o wolność narodów europejskich. Uczestnicy głosili hasła wzywające do zjednoczenia Niemiec,a także praw obywatelskich.

Znaczenie kulturowe
Obecność Polaków w Niemczech wpłynęła na rozwój licznych dzieł literackich i artystycznych, zarówno materialnych, jak i niematerialnych. Niemieccy poeci i literaci o liberalnych poglądach, tacy jak Annette von Droste-Hülshoff (1797-1848), Franz Grillparzer, Georg Herwegh (1817-1875), Gottfried Keller (1819-1890), Nicolaus Lenau (1802–1850), Julius Mosen (1803-1867), August von Platen (1796-1835) czy Ludwig Uhland (1787-1862), tworzyli tzw. Polenlieder - pieśni i wiersze polityczne poświęcone Polsce. Uhland napisał m.in. wiersz „Mickiewicz” na cześć Powstania Listopadowego. W latach 1830-1849 powstało ponad 1000 tego rodzaju utworów, z czego większość bezpośrednio po klęsce powstania.

W okresie wzmożonych propolskich sympatii przyszły hymn Polski, przetłumaczony na język niemiecki, zyskał dużą popularność jako pieśń symbolizująca walkę o wolność. Na tej samej fali solidarności z Polakami powstały takie prace jak:

Dietrich Monten, „Finis Poloniae 1831”, olej na płótnie, 1832, Stara Galeria Narodowa w Berlinie.
Tytuł dzieła nawiązuje do rzekomego okrzyku Tadeusza Kościuszki i przedstawia dramatyczną scenę przekroczenia granicy z Prusami przez rozbite oddziały powstańcze po klęsce Powstania Listopadowego. Obraz, pełen symboliki i emocji, stał się jednym z artystycznych wyrazów współczucia i solidarności dla Polski w trudnym okresie jej historii.

Edmund Lindenbaum, „Pożegnanie Polaków”, po 1832, litografia, Muzeum Miejskie w Berlinie [Stiftung Stadtmuseum Berlin], druk J.C. Schall młodszy, wydawnictwo Verlag L. Sachse & C., Berlin).

Hans Mocznay, „ Das Hambacher Fest am 27. Mai 1832”, akwarela, Deutsches Historisches Museum, Berlin, nr inw. Kg 77/17.
Dość popularna akwarela (reprodukowana m.in. w formie znaczka pocztowego) powstałej jednak dopiero w latach 70. XX wieku obrazująca przebieg manifestacji namalowany na podstawie XIX wiecznego drzeworytu. Widzimy na nim na pierwszym planie obok czarno-czerwono-żółtej flagi również flagę polską, warto jednak zauważyć, że na wcześniejszych przedstawieniach owa polska flaga się nie pojawia.

Pod koniec lat 80. XX wieku zamek w Hambach stał się świadkiem w jakimś stopniu podobnych, chociaż nie tak licznych i organizowanych przez stronę polską, a przede wszystkim utworzoną w 1987 roku Chrześcijańską Służbę Wyzwolenia Narodów - odbywały sie „Solidarnościowe” manifestacje, a także dyskusje i inne wydarzenia.