Cerkiew św. Łazarza w Żółkwi, fot. Henryk Bielamowicz, 2019
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Dom Zakonny ss. Felicjanek (CSSF) w Żółkwi
Cerkiew św. Łazarza w Żółkwi, fot. Henryk Bielamowicz, 2019
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Dom Zakonny ss. Felicjanek (CSSF) w Żółkwi
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001578-P

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Dom Zakonny ss. Felicjanek (CSSF) w Żółkwi

Identyfikator: POL-001578-P

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Dom Zakonny ss. Felicjanek (CSSF) w Żółkwi

Warianty nazwy:
Cerkiew św. Łazarza

Zarys historyczny
W roku 1627 założyciel Żółkwi, hetman Stefan Żółkiewski już nie żył, ale dzieło wzbogacania, ulepszania i rozwijania ośrodka było kultywowane przez jego potomnych. Jednakowoż w tym szeroko kreślonym przedsięwzięciu, które miało służyć w budowie miasta nowoczesnego, pięknego i bogatego, nie brakowało miejsca na dobroczynność. Wówczas to właśnie Zofia Daniłowiczowa (z Żółkiewskich) ufundowała dla siedmiu ubogich chorych szpital oraz kaplicę. Niemal sto lat później obiekty strawił pożar, więc królewicz Jakub Ludwik Sobieski, w okolicach roku 1735, postawił nowy kościół i szpital. Inicjatywa została zlikwidowana w wyniku reform józefińskich, które miały miejsce po pierwszym rozbiorze Polski, a zabudowania zamieniono na skład.

W roku 1873 zostały one jednak przekazane siostrom felicjankom, które zostały sprowadzone z Krakowa. Pełna nazwa zgromadzenia i rozwinięcie tajemniczego skrótu „CSSF” to: „Congregatio Sororum Santci Felicis (de Cantalice Tertii Ordinis Regularis Sancti Francisci Seraphici)”.

Siostry utworzyły dwuklasową szkolę żeńską, a z czasem także internat oraz kuchnię dla ubogich. Przejęły także powiatowy szpital dla nieuleczalnie chorych, przeprowadzając gruntowny remont budynków. Środki na ten cel zdobyto dzięki ofiarom okolicznych ziemian. Poprawiono również stan kościoła, w którym położona została nowa podłoga, a kopuła i dachy pokryto blachą. Miało to miejsce w roku 1891. Z czasem planowano też całkowicie zrealizowanie budowy według całkiem nowego projektu, ale plany nie zostały zrealizowane. Za to na przyległej parceli, w roku 1910, siostry wzniosły nowy dom zakonny. W latach dwudziestych powstała też stodoła i została przebudowana stajnia. Niestety II wojna światowa zmusiła siostry do opuszczenia Żółkwi, a Sowieci zamienili obiekty na magazyny. W roku 1991 władze niepodległej Ukrainy przekazały kościół prawosławnym.

Architektura
Kompleks usytuowany jest za murami miejskimi, północnej stronie traktu lwowskiego. Składa się na nań niewielki kościół wraz z przylegającymi do niego od wschodu i zachodu skrzydłami klasztoru i szkoły, budynek mieszkalny oraz trzy oddzielne budynki gospodarcze.

Sam kościół wzniesiony został na planie krzyża greckiego. Jest obiektem jednonawowym z krótkimi ramionami. Prezbiterium znajduje się w północnej części natomiast południowa mieści przedsionek i drewniany chór muzyczny. Nad nawą dominuje potężna kopuła. Ściany nawy zostały przeprute oknami w dwóch kondygnacjach. Okna na górze są silnie rozglifione i zamknięte półkoliście. Elewacje są gładkie. Fasada została ujęta parą pilastrów podtrzymujących przyczółek, który został wykończony fryzem arkadowym. Nad dwuspadowym dachem zamykającym fasadę dominuje krzyż. W tej chwili jest to, oczywiście, krzyż prawosławny.

W środku spotkamy neobarokowy ołtarz pochodzący z XIX stulecia. Ponadto wyposażenie oryginalnego kościoła zostało w całości ocalone i przewiezione do Przemyśla w roku 1946. Z czasem jednak zostało w dużej mierze rozproszone po różnych placówkach felicjańskich. Część eksponatów nadal znajduje się w Domu Prowincjonalnym w Przemyślu. Wśród nich znajdują się m.in. cenne obrazy takie jak Wizja Małgorzaty Alacocque, Matka Boska Częstochowska, czy Św. Franciszek.

Pozostałe znajdujące się w kompleksie zabudowania to dwa przylegające do kościoła parterowe budynki oraz nowy dom zakonny. Budynki przykościelne zostały usytuowane równolegle do gościńca. Nie posiadają żadnych konkretnych cech stylowych. Elewacje zamknięto profilowanym gzymsem, a okna są prostokątne, w części zachodniej od frontu w półkoliście zamkniętych wnękach. W obu skrzydłach zastosowano dwuspadowe dachy pokryte blachą.

Dom zakonny umiejscowiono przy zachodniej krawędzi parceli. Łączy się on z zachodnim skrzydłem klasztoru poprzez mały budyneczek. Został zbudowany na planie prostokąta. Układ wnętrz jest dwutraktowy z korytarzem biegnącym przez środek. Fasada jest pięcioosiowa z lekko zaznaczonymi ryzalitami, czyli nieznacznie wystającymi, prostokątnymi modułami „wychodzącymi” z głównej bryły. Dachy budynku oraz ganku dwuspadowe, pokryte blachą.

Stan zachowania obiektu jest ogólnie dobry. W latach sześćdziesiątych XX wieku na kościele i budynkach mieszkalnych został położony nowy tynk. W latach dziewięćdziesiątych zaczęto przystosowywać stylistykę do kultu prawosławnego. Przykładowo w roku 1993 zmieniono okno na fasadzie z kwadratowego na koliste.

Czas powstania:
1735
Bibliografia i archiwalia:
  • Jerzy T. Petrus „Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Dom Zakonny ss. Felicjanek (CSSF).” W: „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. 1: Kościoły i klasztory Żółkwi” T. 2. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 1994, s. 165-168.
Publikacja:
22.07.2024
Ostatnia aktualizacja:
22.07.2024
Opracowanie:
Michał Dziadosz
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Cerkiew św. Łazarza w Żółkwi
    Katalog poloników Zobacz