Goshka Macuga, urodzona w 1967 roku w Warszawie, to jedna z najbardziej uznanych współczesnych artystek wizualnych. Jej twórczość charakteryzuje się refleksją nad historią, polityką, sztuką i rolą artystki/artysty w społeczeństwie. Dzieciństwo i młodość Macugi przypadały na czasy PRL-u, co zapewne miało istotny wpływ na jej wrażliwość społeczną i zainteresowanie tematyką opresji politycznej, cenzury oraz roli ideologii w kształtowaniu kultury. Jak sama przyznała w jednym z wywiadów, wychowanie w komunistycznej Polsce ukształtowało jej spojrzenie na sztukę jako narzędzie społecznej zmiany oraz na artystę jako „inżyniera dusz”, co było częścią komunistycznej narracji.

W 1989 roku, krótko przed upadkiem komunizmu w Polsce, Goshka Macuga przeniosła się do Londynu, gdzie rozpoczęła studia na prestiżowych uczelniach artystycznych – najpierw na Central Saint Martins School of Art, a następnie na Goldsmiths College, które były w tamtym czasie ośrodkami progresywnych działań artystycznych. Goldsmiths, słynące z kształcenia artystów związanych z ruchami konceptualnymi i społecznie zaangażowaną sztuką, odegrało kluczową rolę w formowaniu jej artystycznego podejścia. Macuga rozwijała tam swoje zainteresowanie pracą z archiwami i dokumentacją, co stało się fundamentem jej późniejszych projektów artystycznych.

Lata dziewięćdziesiąte były dla Macugi czasem intensywnych poszukiwań artystycznych. W swoich wczesnych pracach często łączyła różne media, takie jak rzeźba, fotografia i instalacja. Jej prace często poruszają tematy związane z historią polityczną i społeczną, a także eksplorują granice między sztuką a rzeczywistością. Pod koniec lat 90. pojawia się w jej twórczości jeszcze jeden istotny element - prace innych twórców. To z nimi będzie podejmować wielowątkowe gry. Nie tyle jednak szukała dla nich nowych znaczeń czy interpretacji, ile przez swoiste wyrwanie ich z przyjętych konwencji na przykład sposobu ekspozycji, podejmowała rodzaj gry, w której stawały się one rodzajem rekwizytów prowadzących nas, odbiorców do refleksji nad mechanizmami naszych wizualnych przyzwyczajeń - czy to wkomponowując je w fototapetę czy umieszczając w inscenizacji wiejskiej chaty. Wydaje się dekonstruować mechanizmy władzy obrazów - którą sami konstruujemy, a którą też wzmacniają instytucje, same zresztą z tej władzy czerpiące. Pewnego porządku sztuki, który w kształtowanych przez nią przestrzeniach staje się nieoczywisty, ujawniając w miejsce niezwykłości do której aspirują obrazy i ich twórcy, pewnego rodzaju iluzję. W kolejnych projektach zresztą to właśnie przestrzeń nabiera szczególnego znaczenia, a jej działania stają się coraz bardziej rozbudowane.

W 2007 roku, pojawia się nowy wątek, w jednej z jej najbardziej interesujących prac „What’s in a Name”, w której Macuga wchodzi w świat ezoteryki i tajemnicy, eksplorując historie Heleny Bławatskiej, współzałożycielki Towarzystwa Teozoficznego, oraz osiemnastowiecznego kompozytora Giuseppe Tartiniego, który twierdził, że nawiedzał go szatan. Instalacja ta łączy archiwalne zdjęcia, rzeźby i obiekty, badając zjawisko snu jako metafory procesu twórczego i inspiracji. Macuga w tej pracy ukazuje swoje zainteresowanie zarówno mistycyzmem, jak i badawczymi poszukiwaniami, które stają się bazą jej działań.

Jednym z kluczowych momentów w karierze Goshki Macugi była jej nominacja do prestiżowej Turner Prize w 2008 roku, która uczyniła ją pierwszą Polką w historii tego wyróżnienia. Turner Prize to jedno z najważniejszych brytyjskich odznaczeń w dziedzinie sztuk wizualnych, przyznawane artystom do 50. roku życia, którzy wyróżniają się innowacyjnym podejściem do sztuki współczesnej. Macuga była nominowana za swoją wystawę w Tate Britain, gdzie przedstawiła instalację wykorzystującą archiwa Tate oraz prace innych artystów, tworząc nową narrację wokół relacji między naturą a kulturą.

W 2009 powstaje jej praca „The Nature of the Beast” jednej z jej najbardziej rozpoznawalnych instalacji, w której artystka porusza temat relacji między sztuką a polityką. Centralnym elementem tej pracy jest gobelin przedstawiający słynną „Guernicę” Pabla Picassa, której reprodukcja wisiała w siedzibie ONZ w Nowym Jorku. W 2003 roku gobelin został zakryty podczas przemówienia Colina Powella, w którym argumentował za inwazją na Irak. Macuga w tej pracy łączy polityczne wydarzenia z estetyczną formą, zwracając uwagę na potęgę sztuki w kontekście globalnych decyzji politycznych.

W 2019 roku powstaje „I Am Become Death” instalacja, zaprezentowana w Kunsthalle Basel, bada wpływ wojny i neokolonializmu na współczesną politykę. Macuga zestawiła zdjęcia Indian Hopi autorstwa Aby'ego Warburga z fotografiami amerykańskiego weterana wojny w Wietnamie. W pracy pojawia się też rzeźba inspirowana pracami Roberta Morrisa. Chociaż jej działania tkwią w przeszłości, w rekonstrukcji, to odnoszą się jednak bardziej do współczesności, a właściwe do działania społecznych mechanizmów. W wielu pracach dotyka też kwestii politycznego oddziaływania sztuki - podejmując refleksję na temat przemocy, władzy oraz relacji kolonialnych, które wpływają na dzisiejsze konflikty.

Pomimo wieloletniego życia i pracy w Londynie, Macuga nigdy nie straciła kontaktu z Polską. Często wraca zarówno osobiście, jak i artystycznie, realizując projekty związane z polską historią i dziedzictwem kulturowym. Jej twórczość jest głęboko zakorzeniona w polskich doświadczeniach politycznych, także tych współczesnych - jak praca „Strajk kobiet” z 2018 roku, gdzie słynne logo na powrót osadza w tradycji XVIII wiecznej tradycji portretu sylwetkowego, nakładając je na graficzne przedstawienie pomnika z medalionem z popiersiem, umieszczając je w tradycji walki o wolność. Wcześniej, w 2011 roku podczas indywidualnej wystawy wZachęcie wykorzystała materiały archiwalne, aby pokazać mechanizmy cenzury, które mimo upadku komunizmu, nadal wpływały na wolność artystyczną w Polsce.

Goshka Macuga jest zaangażowana w badania archiwalne i społeczne, co znajduje odzwierciedlenie w jej interdyscyplinarnych projektach. Jej prace często balansują na granicy sztuki, historii i socjologii, a ona sama w swoich działaniach przyjmuje różne role - od artystki, przez kuratorkę, po badaczkę historii. Macuga znana jest również ze swojej otwartości na współpracę z innymi twórcami, architektami i naukowcami.

Po 2011 roku kariera Goshki Macugi rozwijała się dynamicznie, a jej prace zyskały coraz większe uznanie , jednocześnie stają się coraz bardziej polityczne i coraz wyraźniej odwołują się do współczesności. Dzięki połączeniu badań historycznych, komentarzy politycznych oraz interdyscyplinarnych technik artystycznych. Macuga kontynuowała swoje badania archiwalne, tworząc narracje, które podważały tradycyjne historyczne interpretacje.

Dziś Goshka Macuga uznawana jest za jedną z najważniejszych współczesnych artystek, której prace są eksponowane w największych galeriach i muzeach na świecie takich jak np. Tate Britain w Londynie, Walker Art Center w Minneapolis czy Smart Museum of Art w Chicago. Jej artystyczna droga jest przykładem konsekwentnej i przemyślanej kariery, która czerpie zarówno z osobistych doświadczeń, jak i z globalnych narracji historycznych i politycznych.

W 2012 roku Macuga została zaproszona do udziału w dOCUMENTA (13), gdzie jej instalacje były prezentowane zarówno w Kassel (Niemcy), jak i w Kabulu (Afganistan). Jej praca „Of what is, that it is; of what is not, that it is not” to monumentalny gobelin, łączący tematy polityczne i historyczne, odzwierciedlający jej stałe zainteresowanie wpływem ideologii politycznych na pamięć kulturową, temat, który powtarza się w jej późniejszych pracach. Kolejna ważna ekspozycja miała miejsce w 2014 roku podczas biennale berlińskiego, gdzie Macuga zaprezentowała „Preparatory Notes” kontynuując badania nad rolą performance i demonstracji w społeczeństwie.  W tej pracy artystka eksploruje również rolę demonstracji w kształtowaniu tożsamości narodowej i politycznej. Kontynuacją tego procesu była jej indywidualna wystawa „Time as Fabric” w New Museum w Nowym Jorku w 2016 roku. Wystawa ukazywała jej zdolność do splatania różnych momentów historycznych i postaci w jedną narracyjną całość, czerpiąc z archiwów, historii i osobistych wspomnień. Również w 2016 roku w Fondazione Prada w Mediolanie Macuga zaprezentowała „To the Son of Man Who Ate the Scroll”. W tej pracy Macuga bada relacje między człowiekiem, historią a technologią. W centrum znajduje się android, który wygłasza mowy o końcu ludzkości, zaczerpnięte z tekstów religijnych, filozoficznych i literackich. Wystawa porusza temat rozwoju technologii i jej wpływu na przyszłość człowieka, jednocześnie odwołując się do dawnych narracji i przepowiedni. Użycie androida jako medium zmusza widza do refleksji nad współczesnymi zagrożeniami, jakie niesie ze sobą rozwój sztucznej inteligencji i automatyzacja. 

W ostatnich latach Goshka Macuga kontynuuje swoją intensywną działalność artystyczną, tworząc prace, które odwołują się do aktualnych problemów społecznych, politycznych oraz środowiskowych, przy jednoczesnym głębokim zakorzenieniu w historii. Wystawiała swoje prace m.in. w Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2019) oraz stworzyła projekt GONOGO (2021), który w wirtualnej przestrzeni eksplorował postCOVIDowe lęki i powracające pytanie o przyszłość ludzkości. W tym samym roku została wybrana członkiem Royal Academy of Arts w Londynie, co było potwierdzeniem jej znaczącego wpływu na sztukę współczesną

„From Gondwana to Endangered, Who is the Devil Now?" (2020) - jest to monumentalny gobelin, który odnosi się do katastrofalnych pożarów w Australii i Kalifornii. Praca ta, wykonana z wełny, bawełny i włókien syntetycznych, przedstawia las w płomieniach, otoczony przez protestujących przebranych za zwierzęta. Macuga, korzystając z symboliki zwierząt, wskazuje na złożoność ludzkiej natury, jednocześnie odnosząc się do ruchów proekologicznych i kwestii związanych ze zmianami klimatycznymi. W tej pracy widoczne jest również mistrzostwo Macugi w łączeniu tradycyjnych technik tkackich z nowoczesną tematyką. Macuga zwraca uwagę na wykorzystanie zwierząt jako symboli ludzkich cech charakteru, nawiązując jednocześnie do współczesnych problemów ekologicznych. Gobelin ten został utkany we Flandrii, w regionie o bogatej tradycji tkactwa, co dodatkowo podkreśla związek pomiędzy historią a nowoczesnością w sztuce.

Natomiast w roku 2024 powstało „Born From Stone” (Bloomberg SPACE w Londynie), gdzie Macuga stworzyła immersyjną przestrzeń prehistorycznej jaskini, wypełniając galerię stalagmitami i stalaktytami. Inspiracją do tego projektu było odkrycie rzymskiej świątyni Mitry w Londynie, co skłoniło artystkę do eksploracji jaskini jako miejsca schronienia i bezpieczeństwa. Wystawę wzbogacono o trzy obrazy z Imperial War Museum, przedstawiające zniszczenia Londynu podczas II wojny światowej, tworząc kontrast między bezpieczeństwem jaskini a destrukcją wojenną, między destrukcją a kreacją.

Oba projekty podkreślają zdolność Macugi do łączenia współczesnych tematów z historycznymi odniesieniami, często wykorzystując tradycyjne techniki, takie jak tkactwo, aby stworzyć nowe narracje i skłonić widzów do refleksji nad aktualnymi problemami świata.

Wiele prac artystki znajduje się w międzynarodowych kolekcjach, tak jest w przypadku„Death of Marxism, Women of All Lands Unite” z 2013 roku z The Broad Museum w Los Angeles. Goshka Macuga łączy w niej zarówno estetyczne, jak i polityczne elementy. Wykorzystuje tradycyjne medium tkaniny, aby opowiedzieć współczesną historię, pełną symboliki związaną z marksizmem, feminizmem oraz reinterpretacją historii. Gobelin ten przedstawia grób Karola Marksa w Londynie, otoczony przez kobiety, co od razu odwołuje się do słynnego hasła „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się”, które w tej pracy Macuga zamienia na „Kobiety wszystkich krajów, łączcie się”, co przesuwa akcent z walki klasowej na walkę feministyczną.

Centralnym punktem pracy jest nagrobek Karola Marksa, ikony myśli marksistowskiej i symbolu walki o prawa robotników. Kobiety zgromadzone wokół grobu są przedstawione w różnych pozach, od ubranych po częściowo rozebrane, co sugeruje różnorodność kobiecych doświadczeń i ról w społeczeństwie. Każda z tych postaci może symbolizować inną formę kobiecej emancypacji – od fizycznej wolności po wyzwolenie ideologiczne i społeczne. Zmiana hasła na „Women of all Lands Unite” jest istotnym elementem krytyki marksizmu, który, mimo swojej emancypacyjnej retoryki, w rzeczywistości nie zmieniał sytuacji kobiet w społeczeństwie. Macuga wykorzystuje ten brak, aby wskazać na potrzebę szerszej rewolucji, która w miejsce klasowej, staje się rewolucją płci.

Gobelin jest formą, którą Macuga chętnie stosuje w swoich pracach, ze względu na jej zakorzenienie w europejskiej tradycji i historii sztuki. Tkaniny były dawniej wykorzystywane do opowiadania historii triumfów rodów królewskich czy wydarzeń historycznych, a Macuga, używając tego medium, nie tylko nawiązuje do tradycji, ale także dekonstruuje je. Jej prace, takie jak „Death of Marxism, Women of All Lands Unite”, podważają te tradycyjne narracje i zadają pytania o to, kto i w jaki sposób opowiada historię.

Warto również zwrócić uwagę na to, że gobeliny były formą sztuki często kojarzoną z arystokracją i elitami, co wprowadza pewien ironiczny kontrast do przedstawienia na gobelinie grobu Marksa – twórcy teorii antykapitalistycznej. Poprzez użycie takiego materiału, Macuga podkreśla pewną sprzeczność między bogatą, luksusową formą a treścią, która krytykuje systemy wyzysku i marginalizacji.

Praca ta jest niewątpliwie wieloznaczna i ironiczna. Z jednej strony, można ją rozumieć jako krytykę marksizmu za to, że pomijał w swoich postulatach walkę o prawa kobiet. Z drugiej strony, stanowi rodzaj rewizji i poszerzenia marksistowskich idei, wskazując, że walka klasowa nie może być oderwana od walki o równość płci. A szerzej Macuga zdaje się stawiać pytanie, czy rewolucja społeczna w swojej tradycyjnej formie jest już martwy, czy może być dziś w jakikolwiek sposób użyteczna i w ogóle możliwa, czy też potrzebujemy nowego rodzaju rewolucji, która obejmie również walkę o prawa kobiet i innych marginalizowanych grup? W ten sposób „Death of Marxism, Women of All Lands Unite” staje się zarówno krytycznym komentarzem, jak i zaproszeniem do refleksji nad współczesnymi formami oporu i walki.

Innym aspektem jest sama postawa kobiet przedstawionych w gobelinie, skąd inąd zaczerpniętych z ikonicznych fotografii Miroslav Tichý'ego. Część z nich czyni gesty, które mogą być interpretowane jako akty czułości wobec nagrobka - jedna z kobiet np. czyści pomnik. Te gesty mogą sugerować żałobę, ale również w pewien sposób „oczyszczają” historię Marksa, przetwarzając jego idee w nowym, bardziej inkluzyjnym kontekście.

Macuga często wplata humor i ironię w swoje prace, a „Death of Marxism, Women of All Lands Unite” nie jest tu wyjątkiem. Sam fakt, że kobiety są przedstawione od ubranych po roznegliżowane, oraz sceneria pikniku w okolicach grobu Marksa, tworzy pewien surrealistyczny i humorystyczny efekt. Jest to jednak humor z przesłaniem – krytyczny wobec sztywnych ideologii i gotowych rozwiązań, które często pomijają bardziej złożone kwestie, jak płeć i tożsamość.

Goshka Macuga, „Death of Marxism, Women of All Lands Unite”, 2013, nr inw. F-MACU-2014.016, tapiseria, 558.8 x 288.6 cm, The Broad Museum, Los Angeles