Na stoku góry zwieńczonej klasztorem Monte Cassino rozłożony jest cmentarz ze 1072 grobami żołnierzy II Korpusu generała Władysława Andersa, którzy polegli w czasie decydującego szturmu na umocnienia niemieckie w maju 1944 r. Anders zdecydował o utworzeniu cmentarza jeszcze pod koniec bitwy i już dwa tygodnie po zakończeniu walk, w czerwcu 1944 r., na betonowej podstawie ustawiono metalowy krzyż wys. 12 m, u stóp którego następnie położono dwie kamienne płyty z inskrypcjami w języku polskim i łacińskim. Całe założenie powstawało w błyskawicznym tempie, dzięki wysiłkowi polskich żołnierzy i oficerów.

Melchior Wańkowicz tak opisywał ukończony kompleks:

„Schodami wchodzimy na wielkim łukiem zatoczone plateau kryte trawertynem (to z niego zbudowane jest Colosseum). Wejścia pilnują w trawertynie rzeźbione przez prof. Cambellottiego dwa ogromne orły na trzymetrowych pilastrach o potężnych szponach, o skrzydłach husarskich, przypominające Szukalskiego. Pośrodku liczącego 1400 m2 plateau 16-metrowy krzyż virtuti militari z wiecznie płonącym zniczem. Plateau otacza amfiteatr dziewięciu tarasów ułożonych z wapiennych głazów. Na każdym tarasie w dwuszeregu groby - na każdym krzyż z szarokremowego trawertynu i płyta z głęboko wkutym napisem. Tysiąc siedemdziesiąt grobów. Idzie się ku nim z dołu, z plateau od tego wielkiego krzyża virtuti militari i od tego płonącego znicza monumentalnymi białymi schodami 47-metrowej szerokości. Na najwyższym tarasie bryła głazu - ołtarz i po murze oporowym - kute godła oddziałów. A wyżej, na zboczu wznoszącym się ku 593 -krzyż z żywopłotu; ramię jego - 50 metrów; środek jego - orzeł, płaskorzeźba w wapieniu montecassińskim o wymiarach 6 na 7 metrów. Kiedy ze szczytu cmentarza, białą falą schodów, idzie się w dół, mocny napis biegnący dwumetrową antykwą przez całe plateau mówi: Przechodniu powiedz Polsce żeśmy polegli wierni w jej służbie”.

Cmentarz zaprojektowany przez polskich oficerów, realizowany był od razu po zakończeniu działań wojennych przez żołnierzy polskich, dzięki wsparciu materialnemu i technicznemu dowództwa brytyjskiego, z udziałem rzeźbiarzy włoskich (którym pomagał m.in. polski artysta Michał Paszyn). O sile oddziaływania jednego z najznakomitszych pomników II wojny światowej decyduje wykorzystanie sytuacji krajobrazowej, a także uproszczonych form plastycznych składających się na sugestywną kompozycję znaków.

Cmentarz zajmuje teren najbardziej krwawych walk oddziałów polskich. W 1970 r. pochowano pośrodku cmentarza gen. Andersa, który chciał spocząć wśród swoich żołnierzy. Na sąsiednich wzgórzach znajdują się pomniki żołnierzy polskich z innych jednostek, a także cmentarze brytyjski i niemiecki.

Wielka pamiątka narodowa i wspaniały monument do dzisiaj znajduje się w paradoksalnej sytuacji historycznej. Często odwiedzany przez Polaków (i nie tylko), powszechnie znany, miejsce wielkich uroczystości narodowych - z drugiej jednak strony w dziejach polskiej sztuki nieobecny. Dzieło zapomnianych twórców, nie otrzymało należnego mu miejsca wśród wybitnych kreacji komemoratywnych, których tyle mamy w naszej kulturze.