Żółkiew została założona pod koniec XVI wieku przez hetmana i kanclerza wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Kiedy owdowiały podczaszy koronny Jakub Sobieski, herbu Janina, pojął za żonę Teofilę Daniłowiczównę, wnuczkę sławnego hetmana, córkę wojewody ruskiego Jana Daniłowicza i Zofii z Żółkiewskich, Żółkiew weszła w skład dóbr Sobieskich.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP z klasztorem dominikanów w Żółkwi
Teofila z Daniłowiczów Sobieska, matka przyszłego króla Jana III, przekazała Prowincji Ruskiej Zakonu Kaznodziejskiego pw. św. Jacka drewnianą kaplicę cmentarną pw. Panny Marii i plac od strony Przedmieścia Lwowskiego w Żółkwi. W 1653 r. dostarczyła plany i ufundowała kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z klasztorem dominikanów, zwanym później królewskim - „Conventus Regalis”.

Fundacja została ustanowiona w intencji najstarszego syna Teofili i Jakuba Sobieskich, starosty krasnostawskiego Marka Sobieskiego, straconego po bitwie pod Batohem w 1652 r. na rozkaz Bohdana Chmielnickiego. Jego zwłoki, wykupione przez matkę, tymczasowo spoczęły w kolegiacie w Żółkwi. We wrześniu 1655 r. szczątki Marka Sobieskiego przeniesiono do ufundowanego przez Teofilę Sobieską kościoła dominikanów i umieszczono w krypcie pod ołtarzem kaplicy św. Dominika.

Teofila Sobieska zmarła w Żółkwi w 1661 r. Młodszy syn Jan wyprawił jej dwa pogrzeby. Pierwszy, zgodnie z wolą matki był skromny. Drugi - okazały, odbył się w lutym 1662 r. w kościele dominikanów w Żółkwi.

Po zniszczeniu przez pożar, kościół odbudowano w 1677 r. staraniem przeora Jana Humieckiego. Prace budowlane w latach 80. i 90. XVII w. finansował król Jan III (być może odbywały się z udziałem architekta królewskiego Piotra Bebera). Wtedy też do prac przy nagrobkach Teofili i Marka Sobieskich zatrudniono jednego z najsłynniejszych królewskich rzeźbiarzy Andrzeja (Andreasa) Schluetera.

Kościół ponownie uszkodziły pożary w 1718, 1739, 1754 i 1833 r. Ich skutki likwidowane były dzięki hojnym donacjom właścicieli Żółkwi oraz staraniom kolejnych przeorów. Żółkiewski klasztor należał do kontraty lwowskiej w Prowincji Ruskiej Zakonu Kaznodziejskiego pw. św. Jacka, a od 1864 r. do Prowincji Galicyjskiej. Po pierwszym rozbiorze Polski klasztor dominikanów został przeznaczony do kasaty, którą jednak udało się powstrzymać dekretem cesarza Józefa II w 1799 r., dzięki staraniom przeora Piotra Piramowicza.