W tekście przedstawiona jest historia lwowskiego kościoła ojców bernardynów. Według artykułu zamiar wybudowania tej świątyni powziął Jędrzej Odrowąż, wojewoda podolski i starosta lwowski. Pierwszy kościół spłonął cztery lata po wybudowaniu, zaś powtórnie przy oblężeniu Lwowa. Odbudowa kościoła ruszyła w 1600 r., zaś w pierwszej połowie XVIII w. kościół został odnowiony do stanu, jaki prezentuje na czas pisania artykułu (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1867, T:15, s. 112, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Kościół o. o. Bernardynów we Lwowie.

Przechodzącego od ulicy Halickiej ku przedmieściu Łyczakowskiemu placem Bernardyńskim, uderza z daleka wspaniały front kościoła o. o. Bernardynów i przytykające doń rozległe zabudowania klasztorne, wysokim otoczone murem. Kościół o. o. Bernardynów czystością i pięknością architektury włoskiej przewyższa wszystkie inne kościoły lwowskie, oprócz archikatedralnego, odznaczającego się stylem gotyckim z wieków średnich, które, jak wiadomo, były złotym wiekiem gotycyzmu. Zamiar wybudowania kościoła, o którym mowa, wziął pierwszy Jędrzej Odrowąż, wojewoda podolski, starosta lwowski, dla umieszczenia przy nim dwóch zakonników obserwantów reguły św. Franciszka, którzy przybywszy w r. 1450 z Janem Kapistranem do Krakowa, a stąd do Lwowa, na dworze pomocnionego wojewody przebywali. Jakoż w spełnieniu powziętego zamiaru zbudował Odrowąż dla rzeczonych zakonników w r. 1460 kościół drewniany i takiż klasztor i tu ich osadził. Kościół i klasztor spłonęły w cztery lata później, a powtórnie w r. 1509, przy oblężeniu Lwowa przez Bohdana, hospodara wołoskiego. Odbudowaniem kościoła, ale już nie drewnianego, lecz murowanego, zajął się Jerzy Mniszech i w roku 1600 dostarczył z dóbr swoich ciosu na budowę. Wzniósł się wspaniały kościół w ciągu kilkudziesiątków lat, a przyczynili się hojnymi darami do budowy jego i inni pobożni; wreszcie poświęcił go w r. 1630 Jan Próchnicki, arcybiskup lwowski. Wszelako w sto lat później, w pierwszej połowie XVIII wieku, kościół ten został odnowiony i przyozdobiony w ten sposób, jak dzisiaj wygląda. Wspaniały kościół o. o. Bernardynów odznacza się, jak wspomniałem, czystością stylu włoskiego. Frontową facjatę jego zdobią posągi przedstawiające w plastycznym uosobieniu Boga Ojca, Jezusa Chrystusa, Najświętszą Pannę, św. Pawła i Jędrzeja. Po gibelinach portalu i naokoło kościoła ustawione są również liczne posągi świętych Pańskich i błogosławionych Zakonu. Ponad dach wybiega wieża z zegarem i galerią wokoło, z której piękny widok roztacza się na miasto i okolicę. Wnętrze kościoła odpowiada jego powierzchowności. Siedemnaście ołtarzów bogato rzeźbionych przyozdabia świątynię, a gzymsy wzdłuż całego sklepienia, łuki między filarami i ołtarze przepysznie złocone, czynią szczególne wrażenie przy wejściu do kościoła, gdy się go naraz cały obejmie okiem. Złocenia te kosztowały 20 000 dukatów. Oprócz tego ozdobne płaskorzeźby i freski okrywające całe sklepienie przyczyniają się do okazałości i piękności wnętrza kościoła. W pośrodku długiego prezbiterium wznosi się wielki ołtarz, złożony z szesnastu symetrycznie ustawionych kolumn, przedzielający prezbiterium na dwie równe niemal połowy. Część poza ołtarzem wielkim, znana chórem, otoczona jest pięknie rzeźbionymi stallami, gdzie zakonnicy zwykłe swe chóralne śpiewy i modlitwy odprawiają. Tu w ołtarzu umieszczona jest marmurowa trumna, w której spoczywało niegdyś ciało bł. Jana z Dukli, zmarłego w kościele tutejszym w 1483 r. Pochowano go w cmentarzu kościelnym i dopiero w 30 lat później zwłoki jego przeniesiono do kościoła i w trumnie umieszczono. Na marmurowej trumnie tej wykuta jest postać leżąca z głową opartą na dwóch księgach. Rzeźba ta zdradza ciężkie dłuto. Obecnie spoczywają szczątki zwłok bł. Duklana w ołtarzu, w srebrnej trumience pod szklaną pokrywą. Pomiędzy kolumnami wielkiego ołtarza mieszczone są posągi wielu świętych Pańskich, na szczycie wznosi się posąg św. Jana z Dukli. Sklepienie ozdobione pięknymi i dotąd w całej świeżości przechowanymi freskami. Pochodzą one z pierwszej połowy XVIII wieku, z czasów ostatnich restauracji kościoła, ukończone w roku 1740. Malowali je Lwowianie: Bartnicki, Mazurkiewicz, Sroczyński, jak o tym świadczy „Słownik malarzy” Rastawieckiego i „Ilustracja sztuki w dawnej Polsce” Sobieszczańskiego. W kościele jest kilka starożytnych obrazów godnych widzenia, a mianowicie portrety królów: Zygmunta III, Władysława IV, Augusta III, tudzież portrety fundatorów kościoła: Jędrzeja Odrowąża i Jerzego Mniszcha. Jest także kopia obrazu Rubensa, przedstawiającego ukrzyżowanie Chrystusa, przez Leksyckiego. Jest jeszcze w chórze za wielkim ołtarzem obraz wielkiego rozmiaru, przedstawiający cuda, które się miały stać przy trumnie błogosławionego Jana z Dukli w przeciągu czasu od r. 1485 do 1650. Pod względem artystycznym obraz ten nie ma żadnej wartości, wszelako dla archeologa jest on ciekawym zabytkiem, przedstawia bowiem z historyczną wiernością stroje wszystkich stanów społeczeństwa rozmaitych okolic z owego czasu, a przy tym umieszczone w obrazie tym liczne napisy przechowały nazwiska wielu osób, z wymienieniem ich godności i tytułów, co starożytnikowi i badaczowi dziejów niejednej zajmującej wiadomości dostarczyć może. Nagrobków znajduje się dwa w kościele. Pierwszy na zewnętrznej ścianie po lewej stronie obok głównych drzwi wchodowych, wykowany z kamienia, wyobraża klęczącego w zbroi rycerza, przed którym na ziemi leży buława. Jest to pomnik Stanisława na Wyżycach Wyżyckiego, zmarłego w r. 1600. Drugi nagrobek Ludwika Kalińskiego, zmarłego w r. 1705. Jest to prosta czarna tablica marmurowa, na której umieszczony napis wierszem. Przed kościołem wznosi się statua, przedstawiająca błog. Jana z Dukli. Jest to na kilkogrannym ozdobnym piedestale umieszczony obelisk, na którego szczycie błog. Jan z Dukli klęczy, z rękami wzniesionymi ku niebu i z promienistą wokoło głowy aureolą. Pamiątkę tego świętego obchodzą uroczyście zakonnicy tutejsi w dzień błog. Jana z Dukli i przez cały następny tydzień. Podczas tej uroczystości oświetlają także statuę świętego przed kościołem i studnię w podwórzu klasztornym, w miejscu, gdzie był pierwotnie grób błog. Jana z Dukli. Gdy zabrano stąd ciało, wytrysła w tym miejscu woda, której dobroczynnych skutków, jak niesie podanie, w wielu doznano chorobach, a i dzisiaj wiara ta wśród ludu do źródła tego jest przywiązana. Ponad studnią cztery filary kamienne dźwigają kopułę miedzianą, na której szczycie umieszczona jest pozłocista statua błog. Duklana w postawie klęczącej. Wewnątrz ozdabiają kopułę freski, przedstawiające aniołów dźwigających trumnę z ciałem Świętego, a biegnące dookoła napisy wierszem opisują jego życie i cuda.