Katedra ormiańska to jeden z najcenniejszych obiektów sakralnych Lwowa. Do dziś zachował się częściowo jej ciekawy i spójny wystrój wnętrza, a w tym trzy witraże. Jednym z nich jest wizerunek św. Pawła Apostoła według projektu Jana Henryka Rosena.
 
Katedra ormiańska we Lwowie – trochę historii
Katedra ormiańska pw. Wniebowzięcia NMP (Zaśnięcia Panny Marii) we Lwowie jest jednym z najstarszych i najciekawszych zabytków miasta oraz unikalnym przykładem architektury o cechach orientalnych w tej części Europy. Położona w centrum Lwowa, od południowej strony przylega do ul. Ormiańskiej; główne wejście do katedry znajduje się od ul. Krakowskiej.
 
Współczesny wygląd bryły i wnętrza świątyni są efektem rozbudowy i kompleksowej renowacji przeprowadzonej z inicjatywy arcybiskupa Józefa Teodorowicza w latach 1902‑1938. Dzięki merytorycznemu wsparciu Jana Bołoz Antoniewicza, Ormianina, profesora historii sztuki Uniwersytetu Lwowskiego, opracowano program modernizacji, którego ważnym postulatem było zachowanie i podkreślenie etnicznego, ormiańskiego charakteru katedry. Wynikiem wieloletnich prac jest ciekawy i spójny wystrój wnętrza, łączący elementy sztuki ormiańskiej z nowoczesną – na owe czasy – estetyką, stworzony przez utalentowanych i cenionych artystów.
 
Witraż Jana Henryka Rosena
Niestety, pełne wyposażenie i całość dekoracji katedry ormiańskiej nie przetrwały drugiej wojny światowej i epoki sowieckiej – dotyczy to zwłaszcza witraży. Jednym z trzech, jakie możemy podziwiać obecnie, jest witraż z wizerunkiem św. Pawła Apostoła, zdobiący niewielkie okno w południowej ścianie transeptu, w najstarszej części świątyni.
 
Kompozycja witraża przedstawia świętego w pełnej postaci, w geście rozrywania szat i ukazywania chrystogramu na piersi. W półkolu ponad głową św. Pawła znajdują się postaci kapłanów Starego i Nowego Testamentu prezentujących zwój pisma, ponad nimi unosi się gołębica symbolizująca Ducha Świętego. Po obu stronach św. Pawła widoczne są półmedaliony, których treść nawiązuje do jego listów apostolskich – lewy górny przedstawia Zmartwychwstanie, w prawym kompozycja jest nieczytelna ze względu na ubytki. Poniżej lewy medalion przedstawia niewolnicę Agar (Hagar), prawy Anioła. Dolny lewy medalion ukazuje Rycerza Chrystusowego, prawy Zwycięstwo Krzyża nad szatanem. U stóp postaci znajduje się napis „św. Paweł” w językach polskim i ormiańskim. Tło stanowią szkła z malowanym motywem roślinnym, a całą kompozycję zamykają po bokach dwie kolumny spięte łukiem ozdobionym ornamentem.
 
Witraż ma bardzo stonowaną, ciepłą kolorystykę, składa się z trzech kwater, dwóch prostokątnych, najwyższa zamknięta jest ostrym łukiem. Jego wymiary to około 90 cm szerokości i 200 cm wysokości.
 
Autorem kartonu witraża był Jan Henryk Rosen, wykonawcą Pracownia Witraży Artystycznych Białkowski i s-ka z Warszawy. Sygnatury twórców znajdują się na witrażu wraz z datą 1928.
 
Dzieła Jana Henryka Rosena w katedrze ormiańskiej
Poniżej witraża, na południowej ścianie transeptu znajduje się duże malowidło ścienne – ,,Ukrzyżowanie” – wykonane przez Jana Henryka Rosena. Przedstawia ono konającego na krzyżu Jezusa w otoczeniu wielu postaci, nie jest to kanoniczna scena z Ewangelii, ma charakter symboliczny. Pośród widocznych tam osób, ważnych dla historii Kościoła nie ma wizerunków św. Pawła i św. Augustyna, co po odsłonięciu dzieła zostało skrytykowane w recenzji profesora Juliana Zachariewicza. Być może ikonografia witraży prezbiterium – a wiadomo, że w oknie naprzeciwko znajdował się witraż z wizerunkiem Augustyna – jest efektem tej krytyki.
 
Zaginione – odnalezione witraże z lwowskiej katedry
W 1930 r. lwowski fotograf, Ludwik Wieleżyński, wykonał dokumentację fotograficzną wnętrza katedry ormiańskiej. Niestety, pośród uwiecznionych przeszkleń nie ma witraży z prezbiterium, niewiele jest też o nich informacji w literaturze. Z niewyjaśnionych przyczyn, prawdopodobnie podczas drugiej wojny światowej, witraże wymontowano z okien świątyni (za wyjątkiem świetlika kopuły zachodniej). W latach powojennych, gdy budynek katedry służył jako magazyn Lwowskiego Muzeum Narodowego, witraże uchodziły za zaginione.
 
W styczniu 2001 r., po odzyskaniu katedry przez gminę ormiańską, w piwnicach odnaleziono skrzynie z fragmentami witraży. Powierzono je lwowskiemu witrażyście, Anatolijowi Czobitce, który podjął się inwentaryzacji znaleziska. Wśród zachowanych fragmentarycznie witraży był również ten z wizerunkiem św. Pawła.
 
Odrestaurowanie witraża Jana Henryka Rosena
Z inicjatywy Barbary Hawajskiej, konserwatora dzieł sztuki z Przemyśla, ówczesne polskie Ministerstwo Kultury i Sztuki przyznało fundusze na odrestaurowanie obiektu. Konserwację i rekonstrukcję witraża wykonał w 2001 r. Anatolij Czobitko we współpracy z Arkadiuszem Maciejem, studentem krakowskiej ASP.
 
Witraż ,,Święty Paweł” składa się z dwóch podstawowych elementów: barwionych w masie, odpowiednio przyciętych szkieł oraz siatki dwuteowników ołowianych stanowiących element konstrukcyjny. W zakresie techniki i technologii witraż z katedry ormiańskiej we Lwowie jest klasycznym przykładem sztuki witrażowniczej. Szkła ozdobione są farbami konturowymi oraz patynami i lazurami utrwalonymi wysoką temperaturą w piecu szklarskim, dwuteowniki lutowane cyną, całość prawdopodobnie została uszczelniona kitem przed montażem w obramienie okienne. Z dokumentacji sporządzonej po konserwacji i częściowej rekonstrukcji w 2001 r. wynika, że witraż ,,Święty Paweł” zachował się w dobrym stanie, a całkowitych ubytków było niewiele.
 

1928

Jan Henryk Rosen (malarz)(podgląd)

Ewelina Kędzielewska