Ślady obecności Polaków rozsiane są po całym świecie. Odnajdziemy je nawet w najodleglejszych zakątkach, np. w jednej z preriowych prowincji Kanady – Manitobie. Przybywający tam już od początku XIX w. Polacy skupiali swoje społeczności wokół zakładanych przez siebie parafii i budowanych bądź przejmowanych po poprzednich osadnikach kościołów. Jednym z pierwszych takich obiektów jest kościół pw. św. Elżbiety w miejscowości Polonia.

Historia powstania kościoła

Istniejący do dziś w miejscowości Polonia (gmina wiejska Rosedale) kościół pw. św. Elżbiety został zbudowany przez polskich osadników w 1902 r. Nie jest to jednak pierwszy kościół na tym terenie. Wcześniejszy powstał w 1887 r. i służył zasiedlającym pierwotnie te okolice grupom Słowaków i Węgrów, przybyłym z terenu ówczesnej monarchii Austro-Węgierskiej. O istnieniu tej pierwszej świątyni informuje pomnik usytuowany na terenie pobliskiego cmentarza. Miejscowość, nazywana wówczas Huns Valley, była stopniowo zasiedlana przez polskich imigrantów pochodzących głównie z terenów Wielkopolski. Ich stały napływ sprawił, że z czasem stali się najliczniejszą grupą narodową na tym terenie. W 1917 r. mieszkało tu około 100 polskich rodzin. W 1930 r. nadano miejscowości obowiązującą do dziś nazwę Polonia.

Kościół pw. św. Elżbiety jest obiektem drewnianym, o skromnej, jednonawowej bryle, z wieżą usytuowaną na osi fasady. Zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz pozbawiony jest właściwie dekoracji, co jednak wydaje się być typowe również dla pozostałych kościołów budowanych przez polskich imigrantów w preriowych prowincjach Kanady. W świątyni do dziś zachowały się związane z polskimi osadnikami elementy wyposażenia, z których najważniejszym jest umieszczona w ołtarzu głównym kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej.

Współczesne dzieje parafii

Kościół pw. św. Elżbiety był niegdyś tętniącym życiem ośrodkiem miejscowej społeczności, w którym odbywały się zarówno religijne, jak i świeckie wydarzenia, a także działała polska biblioteka. Obecnie, poza mszą świętą w dniu Bożego Narodzenia i pogrzebami, w kościele nie odprawia się regularnych nabożeństw. Jest on miejscem corocznych pielgrzymek do zaprojektowanej w 1959 r. przez ks. Wacława Plucińskiego Groty Matki Bożej. 

Osadnictwo polskie w Kanadzie

Pierwsze wzmianki o obecności Polaków na terytorium Kanady datuje się na koniec XVII w. Według najnowszych ustaleń, jako pierwszy na te ziemie przybył w roku 1686 Andrzej Wilk, syn gdańskiego kupca, który osiedlił się w mieście Québec. Jako powody osiedlania się Polaków w Kanadzie można wymienić zarówno względy polityczne (wychodźstwo po upadku powstań narodowych w XIX w.), jak i ekonomiczne – związane z poszukiwaniem lepszych warunków bytowych.

Za datę rozpoczęcia masowej emigracji Polaków do Kanady przyjąć można rok 1858, w którym do prowincji Ontario dotarła grupa osadników z terenów Kaszub ‒ obszaru znajdującego się wówczas pod zaborem pruskim. Stanowili ją głównie chłopi i niewykwalifikowani rolnicy, skuszeni obietnicami otrzymania na własność ziemi, której brakowało w ich rodzinnych stronach. Utworzyli oni kilka zwartych osad, a wśród nich na uwagę zasługuje miejscowość Wilno, gdzie w 1875 r. powstała pierwsza polska parafia w Kanadzie.

Do kontynuacji osadnictwa polskiego przyczyniła się prowadzona pod koniec XIX w. przez rząd kanadyjski i kanadyjskie koleje (Canadian Pacific Railway) kampania zachęcająca do osiedlania się w preryjnych prowincjach Kanady, czyli w Manitobie, Saskatchewan i Albercie.

Polscy pionierzy w prowincji Manitoba

Za pierwszych Polaków w Manitobie uważa się 10 byłych żołnierzy szwajcarskiego pułku De Meuron, którzy w 1817 r. dołączyli do Lorda Selkirka – założyciela osady w dolinie rzeki Red River. Mimo iż niewielu z nich pozostało na stałe w kolonii, to fakt ten godny jest odnotowania w kontekście roli polskich osadników w procesie budowania społeczności prowincji Manitoba. Za podstawę współcześnie istniejącej Polonii uznać należy przybyszów napływających na kanadyjskie prerie na przełomie XIX i XX w. Były to głównie pozbawione kwalifikacji osoby pochodzenia wiejskiego (z terenów Wielkopolski oraz Galicji), które w Kanadzie zdobywały pracę jako robotnicy rolni i służba domowa oraz przy budowie kolei bądź karczowaniu lasów.

W 1901 r. w Manitobie mieszkało 1674 Polaków, a już dziesięć lat później ta liczba wzrosła do 12 321. Jeszcze do lat 70. XX w. miasto Winnipeg, będące stolicą prowincji Manitoba, uchodziło za drugie co do wielkości skupisko polskie na terenie Kanady.

Organizacja życia religijnego na preriach Kanady

Centrum życia społecznego i religijnego Polonii w Kanadzie stanowiły licznie tworzone na początku XX wieku parafie oraz działające przy nich szkoły i różnego rodzaju stowarzyszenia. Pierwsze kaplice i kościoły powstawały z funduszy uzyskanych od linii kolejowych, lokalnych kompanii, środków ofiarowanych przez biskupa lub któryś z zakonów, a także ze zbiórek prowadzonych wśród wiernych. W większości parafii posługę duszpasterską prowadzili księża ze zgromadzenia oblatów.

Rolę polonijnego centrum prowincji Manitoba pełniło miasto Winnipeg, gdzie od 1898 r. działała parafia pw. Ducha Świętego, a od 1908 r. funkcjonowała także polska „Gazeta Katolicka”. Parafia ta miała służyć nie tylko imigrantom osiadłym w mieście, lecz także być bazą wypadową dla oblatów prowadzących posługę duszpasterską wśród Polaków na preriach. Księża z Winnipeg często pokonywali setki kilometrów, by dotrzeć do wiernych. Pierwszym polskim kapłanem na tym terenie był o. Wojciech Kulawy OMI, który sprawował wędrowną posługę dla około 1000 rodaków rozproszonych na prerii w ośrodkach w prowincjach Manitoba, Saskatchewan i Alberta.