Zarys historyczny

W początkach XVII wieku ówczesny właściciel Białego Kamienia kasztelan kijowski Jerzy Wiśniowiecki zapragnął utworzyć w miejscowości parafię rzymskokatolicką. Początkowo postawiono skromny kościół, oparty o jednonawową konstrukcję i dwuspadowy dach. Jego budowę zakończono w roku 1613. Pięć lat później książę Wiśniowiecki zmarł, a ponieważ nie pozostawił po sobie potomstwa, majątek przeszedł w posiadanie księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, miłośnikom prozy Henryka Sienkiewicza znanego jako m.in. „Jarema” oraz ojca przyszłego króla Polski – Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Nowy właściciel wraz ze swoją żoną Gryzeldą (de domo Zamoyską) rozszerzyli parafię aż do ośmiu wsi. Oprócz Białego Kamienia zaczęła ona obejmować również takie miejscowości jak: Bełzec, Bużek, Czeremosznia, Poczapy, Skwarzawa, Usznia i Żulice. Niespokojne lata nastały niedługo później. Budynek poniósł znaczne szkody poprzez najazdy Tatarów i Turków.

Świątynię odbudowano dopiero w 1737 roku. Kościół zyskał nowoczesny, jak na tamte czasy, barokowy wygląd. Konsekracja miała miejsce niedługo później, a obiekt poświęcono Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny. Na portalu fasady umieszczono napis: „Anos Dni MDCCXXXVII Dic XXV octobris”, który widnieje tam do dziś. Kolejna przebudowa miała miejsce w roku 1766. Obiekt nie tylko powiększono, dodając apsydę i zakrystię. Dobudowano również mur z bramą wejściową, dzwonnicę oraz kaplicę. Skromność pierwotnego projektu zainicjowanego przez Jerzego Wiśniowieckiego była już przeszłością. Świątynia robiła ogromne wrażenie długo później na badaczach z przełomu XIX i XX wieku. Nie oznacza to jednak, że nie wymagała troski. W roku 1910 budynek doczekał się kolejnej restauracji. W czasie II wojny światowej Niemcy przerobili budynek na magazyn broni i amunicji. W latach 1944-1946 większość polskich rodzin przeniosło się z Białego

Kamienia na ziemie odzyskane. W ich miejsce przyjechały rodziny ukraińskie. Po wojnie obiekt pełnił funkcję magazynu nawozów i garaż. Dopiero w roku 1963 kościół został uznany za zabytek, a w latach siedemdziesiątych rozpoczęto renowację, która trwała do roku 1982. Wtedy też budynek został objęty opieką przez Lwowską Galerię Sztuki. Otwarto w nim wprawdzie muzeum, ale o asocjacjach komunistycznych. W początkach lat 90. XX wieku Kościół w Białym Kamieniu był przez moment atrakcją turystyczną funkcjonującą jako jedna z najważniejszych w rejonie. W roku 1996 obiekt został jednak zamknięty i od tamtej pory pozostaje w stanie ruiny.

Architektura

Obiekt znajdziemy we wschodniej części Białego Kamienia. Mieści się przy dawnym rynku. Kościół, będący obecnie w stanie ruiny, zbudowany został na planie krzyża, w stylu barokowym, ale nie bez wpływów renesansu. Ściany wzniesiono z cegły z dodatkiem białych bloków kamiennych. Fundament kościoła jest wykonany z ociosanych bloków kamiennych. Jest to obiekt jednonawowy, złożony z trójbocznego prezbiterium, transeptu o prostokątnych ramionach i zakrystii na rzucie prostokąta. Ściany wewnętrzne zdobią pilastry o kapitelach typu toskańskiego. Sklepienie jest kolebkowo-krzyżowe, a okna w nawie i prezbiterium zamknięte są odcinkowym łukiem. Chór muzyczny jest murowany i składa się z trzech arkad wspartych na filarach o kapitelach toskańskich. W prezbiterium kamienna posadzka, która została położona podczas remontu na początku XX wieku.

Elewacje zewnętrzne zdobią pilastry o kamiennych bazach i kapitelach korynckich. Dach jest obecnie w fatalnym stanie. Co ciekawe pod obiektem znajduje się system piwnic oraz tuneli, które najprawdopodobniej łączą się z pobliskim zamkiem.