„Powietrza i ciszy nie brak. (…) Park, bardzo piękny i bardzo obszerny, przypomina ogrody w Monte Carlo, ale ładniejszy od nich, bo cienisty i bardziej zarosły. Schodzi on do samego morza. Tu i ówdzie budynki, altany, kawiarnie bardzo eleganckie, ale pełne miejsc zacisznych. (…) Myślę, że zabije Meran, bo ma wszystko; góry, powietrze, jest bardzo zasłonięta, a do tego posiada morze i jego zdrowe powiewy. Wreszcie jest o 12 godzin bliżej, bo do Meranu  jedzie się z Wiednia 24 godzin – i w równie nieszczególnych wagonach” tak oto w liście do szwagierki datowanym na 4 kwietnia 1887 r. o Abacji pisał Henryk Sienkiewicz. Był to jego pierwszy pobyt w tym mieście, zabawił w nim do 16 kwietnia. Przyszło mu przyjechać tutaj jeszcze raz - było to między 24 a 29 kwietnia 1889 roku. Być może Abację kolejny raz w roku 1909 kiedy zatrzymał się na dwa dni w Lovran. Niewątpliwie jednak była ona miejscem, które przypadło mu do gustu i w którym się dobrze czuł. 

W 1887 roku Henryk Sienkiewicz, jak sam wspominał, „zakasując rękawy", przystąpił do pracy,  rozpoczynając pisanie „Pana Wołodyjowskiego" prawdopodobnie 7 kwietnia. Istnieje również informacja, że to właśnie w Abacji, w maju 1888 roku, Sienkiewicz napisał ostatnie słowa trylogii „Na tym kończy się ten szereg książek, pisanych przez wiele lat i z niemałym trudem, dla pokrzepienia serc”. Jednak w tym czasie pisarz nie przebywał w słynnym kurorcie. W roku 1889, podczas pobytu w mieście, Sienkiewicz napisał natomiast „Walkę byków”. Chronologia faktów zaprzecza często powtarzanej tezie, jakoby pomysł na „Quo Vadis” zrodził się w Abacji. Zamysł na powieść narodził się prawdopodobnie w 1893 roku, a jej tekst został ukończony w 1896 roku. Ponadto, ponieważ Sienkiewicz nie przebywał w uzdrowisku w grudniu 1905 roku, wbrew powszechnym opiniom, nie mógł się tam dowiedzieć o otrzymaniu Nagrody Nobla. Owszem w 1905 roku, ale w styczniu był, w pobliskim Lovran. Brak jednak jest potwierdzenia, aby przybył tam po otrzymaniu nagrody.

Dla współczesnych Abacja może zabrzmieć nieco egzotycznie, choć miejscowość ta wciąż jest popularnym miejscem wypoczynku wśród wielu Polaków. Obecnie znana jest jednak pod swoją chorwacką nazwą – Opatija. W drugiej połowie XIX wieku kurort najczęściej nazywano jednak jego włoską nazwą Abazzi i to właśnie ta nazwa została przez Polaków zaadaptowana i spolszczona jako Abacja.

Opatija znajduje się w Istrii, na północno-wschodnim wybrzeżu Adriatyku w zatoce Kvarner, na trasie między Rijeką a Lovran. Historia Opatii, zwanej także "perłą Adriatyku", jest fascynującym przykładem ewolucji małego rybackiego miasteczka w jedno z najbardziej prestiżowych miejsc wypoczynkowych w Europie. Na tym terenie co prawda już w starożytności miało znajdować się kilka patrycjuszowskich willi. Jednak historia miasta sięga wioski liczącej ok. 35 domów, która rozwinęła się wokół opactwa benedyktynów pod wezwaniem św. Jakuba, wzmiankowanego po raz pierwszy w 1453 r.  W średniowieczu Opatija była częścią Republiki Weneckiej, która kontrolowała znaczną część wybrzeża Adriatyku. Do połowy wieku XIX wieku właściwie nic istotnego w rozwoju tej niewielkiej rybackiej osady się nie wydarzyło. Przełom nastąpił w połowie XIX wieku, była już wówczas częścią Austro-Węgier, a od roku 1868 r.  Trójjedynego Królestwa Chorwacji, Slawonii i Dalmacji autonomicznego regiony Królestwa Węgier. W tym okresie Opatija przekształciła się z małej wioski rybackiej w elegancki kurort. Austriacka arystokracja i burżuazja odkryły Opatiję jako idealne miejsce do wypoczynku, co doprowadziło do budowy wielu luksusowych hoteli, willi i pałaców. W tym czasie powstały również piękne parki i promenady, które są do dziś charakterystycznym elementem miasta. Wiek dwudziesty przyniósł Opatii kolejne zmiany. Po upadku Austro-Węgier w wyniku I wojny światowej, miasto znalazło się w granicach Królestwa Włoch, a następnie Jugosławii, a po jej upadku - Chorwacji. 

Początki Opatii jako kurortu można datować na rok 1844, kiedy to Iginio Scarpa, bogaty kupiec z Rijeki, zbudował tutaj swoją letnią rezydencję – Villę Angiolinę, nazwaną tak na część jego zmarłej żony  i otoczył ją wspaniałym parki. Po jej wybudowaniu, w latach 50. i 60. XIX wieku, Opatija zaczęła przyciągać coraz więcej zamożnych odwiedzających. Powstawały kolejne wille i pensjonaty. Ważnym dla popularności Opatii były odwiedziny cesarzowej Marii Anny Sabaudzkiej, która spędziła w willi Angiolina prawie trzy miesiące. Jej pobyt zwrócił uwagę szlachty wiedeńskiej na Opatiję. Modnym miejscem Opatija zaczęła być od lat 70. W 1882 roku zaś otwarto Hotel Kvarner, pierwszy na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Poczyniono również inwestycje w kolej, rozwijano infrastrukturę, zakładano bujne ogrody i parki. Nad Adriatykiem powstawała niemal rajska enklawa, dla tych, których było na nią stać. W 1889 roku Opatija została oficjalnie uznana za uzdrowisko przez rząd austro-węgierski. Ta decyzja była wynikiem rosnącej popularności i postrzegania Opatii jako miejsca o wyjątkowych walorach klimatycznych i zdrowotnych. W kolejnych latach budowano hotele, pensjonaty, a także charakterystyczną dla Opatii promenadę nadmorską, Lungomare. Miasto stało się symbolem luksusu, elegancji i wyrafinowanego wypoczynku. 

Odwiedzało ją wielu znamienitych gościm.in. cesarz Ferdynand, cesarz Wilhelm II Hohenzollern, król szwedzki Oskar II, cesarz Serbii Aleksander I, książęta, hrabiowie, książęta i arcyksiążęta, a także ludzie sztuki jak pisarze James Joyce i Antoni Czechow czy kompozytor Gustaw Mahler, który właśnie tutaj miał skomponować część swoich symfonii. Kurort z pięknymi willami, hotelami i uzdrowiskowym charakterem, był - od lat 80. XIX wieku - atrakcyjnym miejscem także  dla polskiego, przede wszystkim galicyjskiego, ziemiaństwa, pojawiali się też przedstawiciele bogatego mieszczaństwa oraz świata artystycznego, oraz naukowego jak Tadeusz Pilat. Łagodne zimy również przyciągały wielu rezydentów z Polski, a lekarskie zalecenia upewniały o właściwym wyborze. Abacja stawał się coraz bardziej popularną stacją kąpielowo-klimatyczną, czyli po prostu modnym kurortem. Podróż z Galicji była uciążliwa trwała od niemal dwóch dni do mniej więcej doby w późniejszym okresie. Jednak  po drodze można było zatrzymać się w m.in. Wiedniu. Ostatni etap podróży opisał Henryk Sienkiewicz - „Onegdaj wieczór wyjazd z Wiednia. Wagony niegodziwe, ścisk i niewygoda, sen, o ile się dało. Wczoraj przed dziewiątą  rano – Fiume! Miasto niebrzydkie, dość porządne, na skłonie wzgórz sięgające samego morza, hotel porządny, dość tani. Ogarnąwszy się stateczkiem do Abacji. Pół godziny drogi”. Sienkiewicz pod koniec marca przyjechał do Wiednia, gdzie zachorował na gardło. Kurację nad Adriatykiem zalecił mu war­szawski Teodor Heryng, którego spotkał w Wiedniu. Wybór padł na Abację. Po drodze Sienkiewicz zatrzymał się jeszcze w Fiume. Wśród znanych przybyszy z Polski najczęściej wspomina się: Marię Konopnicką, Stefana Żeromskiego, Józefa Piłsudskiego oraz Stanisława Witkiewicza, ten ostatni jednak mieszkał w pobliskim Lovran. Abację odwiedzał również m.in. Agenor Gołuchowski  Minister Spraw Zagranicznych Austro-Węgier, który miał tutaj m.in. spotykać się ze swoim włoskim odpowiednikiem Tommaso Tittonim czy Włodzimierz Dzieduszycki, który nota bene fundował wyjazdy badaczom powiązanym z jego Muzeum Przyrodniczym we Lwowie.

O popularności Abacji wśród Polaków świadczą słowa Mieczysława Orłowicza z jego przewodnika po Europie z 1914 roku, który podaje, że mieście na 50 000 gości aż 8000 było Polaków. Jak podaje Izabela Gass „Polacy zatrzymywali się hotelu „Kronprinzessin Stefanii”, czy pensjonatach prowadzonych przez Polaków: willa Mascagni, willa Peppina, willa  Heim . Ordynowali tutaj polscy lekarze, jak dr Henryk Ebers junior, który założył zakład zdrojowy w Krynicy czy Ksawery Górski – twórca sanatorium w Szczawnicy,  czy inna ówczesna sława medyczna – dr Bolesław Kostecki”. Przytacza też słowa z fraszki Tadeusza Boya-Żeleńskiego o pani Stefanii, która „jeździła do Abacji po temat do konwersacji”. Przy wspomnianej słynnej promenadzie znalazło się miejsce dla niewielkiego popiersia Henryka Sienkiewicza.

Około roku 2000 władze miasta Opatija, zapewne nie bez wpływu lokalnej Polonii, podjęły decyzję o upamiętnieniu Henryka Sienkiewicza w Alei Zasłużonych, a następnie zwróciły się w tej sprawie do Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Zagrzebiu. Ambasador zainicjował proces pozyskania popiersia Henryka Sienkiewicza, składając oficjalną prośbę do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.  1 marca 2001 roku, Dyrektor Departamentu Ochrony Dziedzictwa Narodowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przekazał tę prośbę Ignacemu Mosiowi, fundatorowi i założycielowi Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w Poznaniu.

Ignacy Moś zgodził się wesprzeć to przedsięwzięcie, a Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza podjęło się przygotowania i realizacji projektu. Wybrano jedno z popiersi Sienkiewicza autorstwa nieznanego artysty, znajdujące się w zbiorach muzeum, jako wzór do wykonania kopii. Odlew został wykonany w pracowni Kochanowskiego w Rokietnicy koło Poznania. Całość przedsięwzięcia sfinansował Ignacy Moś. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 12 lipca 2001 roku. Popiersie umieszczone zostało na własnym cokole, na którym znajduje się odlany napis Sienkiewicz //. Całość usytuowana jest na niskim cokole w formie częściowo obrobionego poziomo umieszczonego głazu. Na nim od frontu przymocowana jest złota tabliczka z wypełnionym czarną farbą napisem Henryk Sienkiewicz / poljski književnik / (1846.-1916.) / Dobitnik Nobelove nagrade 1905.  / Boravio u Opatiji 1887., 1889. 1905. //. Tabliczka przymocowana jest do prostokątnego oszlifowanego fragmentu cokołu, pod którym widoczne są litery wcześniejszego, nieczytelnego napisu. Cokół kompozycyjnie jest niezbyt dopasowany do odlewu, wydaje się, że przeznaczony był pierwotnie na nieco szerszą rzeźbą. Również obrobiona górna partia cokołu mająca stanowić podstawę dla popiersia nie odpowiada jego wymiarowi. Niedopasowanie cokołu i popiersia może wynikać z jego opracowania przed przywiezieniem rzeźby bądź świadczyć o wtórnym wykorzystaniu cokołu. 

Odlew z brązu, patynowany, o wymiarach 53 cm wysokości i 33 cm szerokości podstawy, ważący 15 kg,

Za szczegółowe informacje dotyczące historii umieszczenia popiersia dziękuję dr Mirelli Ryś z Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.

Izabela Gass, W drodze do wód, kurorty belle époque, Abacja i Lovran, 2017 https://archiwum.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=322:w-drodze-do-wod-kurorty-belle-epoque-abacja-i-lovran&catid=26&Itemid=169

Dokumentacja dotycząca fundacji popiersia Henryka Sienkiewicza została zdeponowana w archiwum zakładowym Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu (numer sygnatury 90/1/2 i 91/1)

Talibor Blažina, „Sienkiewicz, Hrvati i Opatija“, Henryk Sienkiewicz 1846.-1916. i njegovi tragovi u Hrvatskoj, Zagreb 1999.

Kazimierz Karolczak, Moda na Abację, Polacy na Istrii w drugiej połowie XX wieku, Kraków 2010