Wśród licznych zabytków, które zachowały się chorwackim Zadarze, szczególną znaczenie ma związany z historią Polski relikwiarz proroka Symeona. Na jednej z reliefowych scen zdobiących ten wyjątkowy zabytek, przedstawiona jest fundatorka, królowa węgierska Elżbieta Bośniaczka (ok. 1340–1387) w towarzystwie trzech klęczących dziewcząt, które są jej córkami. 

Elżbieta Bośniaczka była córką Stefana II Kotromanicia, bana Bośni i Elżbiety kujawskiej, córki Kazimierza III, księcia gniewkowskiego. Wychowywała się na węgierskim dworze Elżbiety Łokietkówny, a w 1353 w wieku 14 lat wyszła za Ludwika I, króla Węgier, a od 1370 roku także Polski. Jej pierwsza córka żyła tylko kilak miesięcy. W roku 1370 urodziła Katarzynę, a rok później Marię, która do historii przeszła jako Maria Andegaweńska, królowa Węgier i Chorwacji oraz w roku 1373 Jadwigę, która po raz kolejny i wbrew oczekiwaniom nie była męskim następcą tronu, co niewątpliwie spore rozczarowanie. Niemniej Jadwiga w 1384 roku zasiadła na tronie polskim. Wszystkie trzy zostały uwiecznione na relikwiarzu. Jest to najstarsze znane nam przedstawienie Jadwigi, a zarazem jedno z dwóch, które przetrwały do naszych czasów, a były wykonane za życia tej świętej królowej. Warto jednak zauważyć, że przedstawienie to nie posiada cech portretowych i przedstawia przyszłą monarchinię w sposób umowny, podobnie jak jej siostry.

Ciekawą historię ma także sam relikwiarz. Symeon, którego szczątki spoczywają w tym niezwykłym przedmiocie, miał umrzeć w Jerozolimie, a następnie zostać pochowany w Konstantynopolu. Nie jest pewne, kiedy dokładnie relikwie proroka trafiły do Zadaru. Z dostępnych dokumentów wynika, że mogło to nastąpić około roku 1200, kiedy to Daniel i Antoni z Nowogrodu widzieli grób Symeona w Konstantynopolu. Według innej teorii relikwie mogły zostać przeniesione do Zadaru w 1203 roku po pierwszym zdobyciu Konstantynopola lub, co bardziej prawdopodobne, w 1204 roku. Przypuszcza się też, że relikwie mogły zostać zabrane przez Wenecjan podczas wyprawy krzyżowej w 1204 roku, lub przewożone przez weneckiego kupca, którego statek, zmuszony burzą do zacumowania, ujawnił przechowywane na nim cenne szczątki. Po serii niezwykłych zdarzeń relikwie zostały pochowane, a następnie ekshumowane, kiedy wyjawiono ich prawdziwą tożsamość, i ostatecznie pozostawione w Zadarze, wówczas pod weneckim panowaniem.

Fundacja relikwiarza ma też swoją interesującą historię. Legenda głosi, że królowa wykradła jeden z palców świętego Symeona, wierząc, że przyniesie to upragnionego syna. Wierzono bowiem, że Symeon, jako ten któremu Bóg obiecał, że doczeka narodzin Mesjasza, miał być w tych sprawach pomocny. Następnego dnia po tym zuchwałym czynie królowa palec zwróciła, a pragnąc zadośćuczynić, ufundowała relikwiarz. Samą historię – być może w ramach pokuty – uwieczniając na jednej ze scen na relikwiarzu.

Historia ufundowania relikwiarza ma jednak też drugie dno. Zadar przeszedł pod panowanie Republiki Weneckiej w 1201 przez krzyżowców przygotowujących się do IV krucjaty. I to właśnie w jej wyniku relikwiarz trafił do Zadaru. A właśnie w Zadarze w 1358 roku podpisano pokój z Republiką Wenecją, na mocy którego ta zmuszona była zrezygnować ze swoich posiadłości w Dalmacji. Fundacja, chociaż późniejsza mogła więc być symbolicznym podkreśleniem węgierskiego panowania w Dalmacji. Zwłaszcza że na skrzyni znalazła się scena wkroczenia Ludwika I do Zadaru. Pomimo pewnego wrażenia przypadkowości scen, wynikającego, chociażby z przeplatania wątków z życia świętego ze scenami historycznymi i legendarnymi, tak wyjątkowe dzieło nie mogło być przypadkowe. Mistrz, któremu zlecono jego wykonanie, otrzymał bardzo szczegółowe instrukcje, których wiernie musiał się trzymać. Ich bezpośrednimi autorami nie byli jednak król i królowa, a zadarscy patrycjusze. Zawarli w nie tylko symboliczne potwierdzenie praw do relikwii (na temat wielowątkowej ikonografii zabytku por. Nikola Jakšić, bibliografia), wszak kto chciał wywieźć z Zadaru nawet jej fragment, tego spotkała kara, ale też swojej pozycji.

Relikwiarz Symeona, patrona Zadaru (192 x 625 cm) i wykonany jest z drewna cedrowego, pokrytego tłoczonymi srebrnymi, częściowo pozłacanymi płytkami, na których wyryto między innymi scenę przedstawiającą św. Jadwigę. Twórcą tego niezwykłego dzieła jest Francesco da Milano, który prowadził swój warsztat w Zadarze. Prace nad relikwiarzem trwały w latach 1377-1380.
 

Nikola Jakšić, „Od hagiografskog obrasca do političkog elaborata – škrinja Sv. Šimuna, zadarska arca d'oro”, „Ars Adriatica” nr 4, 2014, s. 95-124.