Wileński dziennik Bronisława Piłsudskiego z lat gimnazjalnych 1882‒1885 to lektura niezwykle zajmująca. Poznajemy życie rodzinne młodzieńca w świetle relacji z bliższymi i dalszymi członkami rodziny. Codzienne, barwne wpisy diariusza są bardzo osobiste. Wiele w nich autorefleksji nad dojrzewaniem i rozwojem emocjonalno-seksualnym, wewnętrznych zmagań z własnym „ja”, samokształcenia narodowo-patriotycznego, wytyczania życiowych drogowskazów („Obowiązek, Matka i Bóg" oraz „Naprzód pracą”).

Na kartach dziennika gimnazjalisty wiele miejsca zajmują szkolne realia – relacje rosyjskich nauczycieli do polskich uczniów, odpytywanie na lekcjach, sprawdziany, oceny, obowiązkowe i zakazane lektury czy odrabianie lekcji domowych. Konfrontacja pierwszych poglądów politycznych, ciekawość historyczna, jak również stosunek do Kościoła i praktyk religijnych kształtowały mocny charakter młodego człowieka.

Dziennik jest także obrazem codziennego życia Polaków w wielonarodowym i wielowyznaniowym Wilnie. Pokazuje szarość miasta złamanego rosyjskimi represjami, obnaża ówczesny system rusyfikacji – całkowitą pacyfikację społeczeństwa polskiego i walkę przeciwko Kościołowi Katolickiemu.

Smakowanie i doświadczanie prawdziwego, często niełatwego życia pod zaborami… tak można podsumować treść młodzieńczego dziennika Bronka Piłsudskiego, starszego o rok brata Józefa, przyszłego Marszałka.

Wydana w ramach serii Instytutu Polonika „Studia i Materiały” książka jest cennym źródłem autobiograficznym i doskonale uzupełnia stan naszej dotychczasowej wiedzy o młodym Bronisławie Piłsudskim, późniejszym zesłańcu syberyjskim, etnografie i znawcy Dalekiego Wschodu. Jest zarazem doskonałym materiałem do rekonstrukcji systemu edukacji Wileńszczyzny sprzed 140 lat.

Pisany w północno-kresowym dialekcie rękopis młodzieńczego dziennika to zabytek literatury będący naszym narodowym dziedzictwem za granicą – polską spuścizną na Wschodzie znajdującą się w zbiorach Biblioteki Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie. Naukowego opracowania i edycji krytycznej podjęła się dr hab. Jolanta Żyndul.

Dodatkowa informacja

Jednoczesne opublikowanie młodzieńczego dziennika Bronisława Piłsudskiego przez dwa wydawnictwa, w dwóch różnych edycjach, uznać należy za wielki przypadek, choć trzeba podkreślić, że takie się zdarzają.

Autorzy opracowań – a przynajmniej Instytut Polonika i Jolanta Żyndul – nie posiadali wiedzy o trwających pracach. Edycje różnią się znacznie, nawet tytułem.

Edycja opublikowana przez Instytut Polonika oparta została na przechowywanym w Bibliotece im. Wróblewskich w Wilnie pełnym rękopisie dziennika, podczas gdy Arcana wydały wersję z dużo późniejszego maszynopisu, znajdującego się w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Maszynopis zawierał nie tylko wiele błędnych odczytań, lecz także liczne ominięcia. Ponadto w procesie powstawania maszynopisowej kopii dokonano korekty językowej, która również zniekształciła tekst. Dotarcie do oryginału pozwoliło usunąć te braki maszynopisu.

Inny jest także charakter obu edycji. O ile opracowanie historyka dr hab. Jolanty Żyndul spełnia normy edycji naukowej, było recenzowane przez dwóch specjalistów (prof. Leszka Zasztowta i prof. Monikę Rudas-Grodzką) i posiada pełny aparat naukowy z bibliografią, przypisami tekstowymi i rzeczowymi, o tyle edycja wydawnictwa Arcana  –  jak sam jej autor Witold Kowalski pisze – „nie zgłasza najmniejszych pretensji do naukowości” (s. 15).

Autorzy edycji różnią się w wielu szczegółowych, ale niezwykle istotnych kwestiach dotyczących rozumienia tego przekazu źródłowego. Do najważniejszych należy niewątpliwie propagowana przez Witolda Kowalskiego teza o samobójczej śmierci matki Bronisława i Józefa Piłsudskich - Marii, którą odrzuca Jolanta Żyndul.

Mamy jednak nadzieję, że nieintencjonalne i niefortunne wydanie dwóch wersji dziennika, choć może być uznane za swoistą stratę czasu i środków, posłuży pobudzeniu zainteresowania tym wyjątkowym tekstem oraz dyskusji na temat rodziny Piłsudskich i samego Bronisława.

Czekamy na recenzje czytelników. 

Zapraszamy też do obejrzenia konferencji poświęconej publikacji Instytutu Polonika oraz książce Muzeum Józefa Piłsudskiego Opowieść o Bronisławie Piłsudskim. Polak nazwany Królem Ajnów, autorstwa prof. Kazuhiko Sawady.

Autor: Jolanta Żyndul (opracowanie i edycja krytyczna)

Redakcja: Tomasz P. Bocheński, Emilia Kolinko

Tłumaczenie: Małgorzata Matysik (ang.)

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 592

Oprawa: miękka

ISBN: 978-83-66172-25-8