Franciszek [Franz] Stempkowski [Stempkowsky] (1844 - 1902), polski architekt doby historyzmu, czynny w Szwajcarii. Informacje na temat jego życia są skąpe, mało wiadomo zwłaszcza na temat młodych lat Stempkowskiego, nieznane jest nawet jego miejsca urodzenia. Edukację pobierał w Warszawie, zapewne przerwał ją, by wziąć udział w powstaniu styczniowym. Najprawdopodobniej bezpośrednio potem wyjechał z Królestwa Polskiego na zawsze. Kontynuował naukę, studiując architekturę w Pradze i Wiedniu. Do Szwajcarii przybył w końcu lat 60. jako uchodźca polityczny, zapewne uczęszczając także na politechnikę w Zurychu. Przez pewien czas pracował w tym mieście jako kreślarz, po czym wyjechał na Węgry, zatrudniwszy się jako kierownik budowy na kolei. Powrócił jednak do Szwajcarii, po ponownym pobycie w Zurychu na początku lat 70. przeniósł się do Berna, gdzie zaangażował się w pracowni architektonicznej Johanna Carla Dählera. W grudniu 1875 r. został przyjęty na pomocnika kantonalnego architekta Friedricha Salvisberga. Cztery lata później Stempkowski otrzymał obywatelstwo gminy Guttannen. Znaczącym awansem było w marcu 1880 r. objęcie przezeń tymczasowego kierownictwa urzędu architekta kantonalnego po odwołanym Salvisbergu. Od tej pory Stempkowski, w ramach obowiązków służbowych, oprócz coraz liczniejszych prac projektowych, kontrolował merytorycznie ogół inwestycji publicznych kantonu berneńskiego. Sumiennym i rzetelnym wypełnianiem codziennych żmudnych zadań polski emigrant powoli zyskiwał coraz większe uznanie swoich zwierzchników, czego dowodem była ostateczna nominacja na architekta kantonalnego 17 grudnia 1890 r. Na urzędzie tym Stempkowski pozostawał aż do swej samobójczej śmierci. Była dla wszystkich zaskoczeniem, w obecnie znanych dokumentach nie można znaleźć żadnego wytłumaczenia tego desperackiego kroku. Architekt pozostawił żonę i sześcioro dzieci.

Niemal wszystkie znane dzieła Stempkowskiego wiążą się z jego urzędową pracą w kantonie berneńskim. Obejmowała ona, poza wznoszeniem nowych gmachów także liczne adaptacje i konsultacje, co bardzo utrudnia ustalenie zasadniczego oeuvre architekta (nb. zachowane projekty archiwalne są niesygnowane nazwiskiem). Projektowane przez Stempkowskiego budynki zazwyczaj łączą dobre i funkcjonalne rozwiązania wnętrz ze skromnym opracowaniem elewacji, odwołujących się do najczęściej do renesansu, lub prowincjonalnego, lokalnego baroku. Ta powściągliwość formy, będąca skutkiem ograniczeń budżetowych, kontynuowała zarazem tradycyjną wizualną tożsamość publicznych inwestycji kantonu. Przykładem może być Molkereischule Rütti w Zollikofen (1890), czy też siedziba lokalnych władz (tzw. Amtshaus) w Bernie, Biel czy Meiringen (ten ostatni – przebudowany). Surowy neoromanizm cechował budynek więzienia w Biel (1886).

Dobrym przykładem trudności rozdzielenia roli poszczególnych architektów w długo i żmudnie powstającym dziele jest duże założenie w Münsingen, ważne dla historii lecznictwa chorób psychicznych. Od 1880 roku architekt Adolf Tièche przygotował trzy wersje obiektu i zasadniczą koncepcję całości, jednak w opracowaniu ostatecznej wersji decydujący głos miał zapewne Stempkowski (realizacja 1892-1895). Nowatorskiemu w układzie funkcjonalnym zespołowi budynków nadano zewnętrzną szatę zręczne łączącą formy tradycyjnego szwajcarskiego chalet z akcentami prowincjonalnego renesansu i baroku.

Wśród wielu innych prac można jeszcze wymienić przebudowę szkoły w Brügg i wnętrza kościoła w Täuffelen (1880-1902), wieżę kościoła w Münchenbuchsee (1890-1891) oraz ¬przypuszczalnie ¬ adaptację klasztoru w Bellay na azyl psychiatryczny.

Na tym tle szczególnie interesująco, ze względu na rangę i nieszablonowość zadania jawią się gmachy zaprojektowane przez Stempkowskiego dla Uniwersytetu w Bernie: laboratorium chemiczne (1891-1893, zburzone w l. 60 XX w.), Instytut Fizjologii, tzw. Hallerianum (1892-1894) i Instytut Anatomiczny (1896-1898). Budynki te nie były rutynowymi realizacjami, ich program funkcjonalny odpowiadać musiał coraz bardziej skomplikowanych potrzeb nauk przyrodniczych ¬ np. przy budowie laboratorium chemicznego Stempkowski konsultował się z wybitnym chemikiem, Stanisławem Kostaneckim. Niewysokie, silnie rozczłonkowane gmachy okazały się rozwiązaniem praktycznym, zaś spokojne elewacje w stylu renesansowym o oszczędnym detalu i ceglanej licówce dobrze i bez patosu wyrażały akademicką powagę i rzeczowość.

Niestety, tylko z opisu znana jest nietypowa, bo powstała poza służbowymi obowiązkami praca Stempkowskiego, jaką wspólnie z Friedrichem Studerem złożył na konkurs na Związkowy Instytut dla Chorych na Ciele i Umyśle w Chur (1888). W uzasadnieniu przyznania 3. nagrody pochwalono rozplanowanie całości oraz elewacje w guście francuskim.

Choć wzniesione przez niego budynki stanowią ważny element dorobku berneńskiego środowiska architektonicznego doby historyzmu, Stempkowski jest dziś postacią niemal zupełnie zapoznaną. Dobrym prognostykiem na przywrócenie mu należnego miejsca w dziejach szwajcarskiej architektury jest wydana 2009 r. publikacja poświęcona architekturze Uniwersytetu w Bernie. Projekty Kantonsbaumeistra po raz pierwszy stały się tam przedmiotem analizy historycznoartystycznej, która odsłoniła dobry poziom jego zawodowego warsztatu.