Przejdź do treści
Kościół pw. św. Michała Archanioła w Mościskach-Zakościelu, fot. Yurii Zinko, 2013
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół pw. św. Michała Archanioła w Mościskach-Zakościelu
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002227-P

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Mościskach-Zakościelu

Identyfikator: POL-002227-P

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Mościskach-Zakościelu

Warianty nazwy:
Kościół filialny w Mościskach-Zakościelu

Zarys historyczny
Geneza nazwy miejscowości, w której funkcjonuje omawiany zabytkowy obiekt, może wpędzić poszukiwacza w lekką konfuzję. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest nie tylko zmienność historyczna, ale również strukturalna. Początkowo sąsiadujące ze sobą Strzelczyska i Zakościele za czasów I Rzeczpospolitej należały do starostwa mościskiego. Na przełomie XIX i XX w. były własnością Stadnickich z Krysowic. W samych Strzelczyskach od dawna istniała samodzielna parafia i powiązany z nią zabytkowy obiekt sakralny. Co ciekawe, źródła już w XIX w. definiują jej przynależność do Zakościela. Jak widać, z upływem lat, granice zmieniały się dość płynnie, dlatego dziś trudne są do jednoznacznego uchwycenia. Wiadomo jednak na pewno, że w samych Strzelczyskach, obecnie istnieje zupełnie nowy obiekt kościelny, a z kolei zabytkowa świątynia w Zakościelu (które z czasem stało się przedmieściem Mościsk) stanowi obecnie dom dla filii mościskiej parafii. 

Kościół parafialny w Strzelczyskach (dziś Mościska-Zakościele) w tekstach źródłowych pojawia się już w 1397 r. Pierwsze jego wcielenie było drewniane i pokryte gontem. Najprawdopodobniej w roku 1648 lub 1649 obiekt został spalony przez Kozaków. Niestety w środku kościoła przebywała wówczas okoliczna ludność, która (co znamienne dla tamtych czasów) szukała w świątyni schronienia. Losy kolejnego, ponownie drewnianego obiektu nie są do końca jasne. Na podstawie protokołu wizytacyjnego z roku 1744 wiadomo, że odbudowany kościół był budowlą jednonawową z odrębnym prezbiterium. Od frontu zbudowano wieżę, której przyziemie stanowiło kruchtę. Jak przytacza Marek Walczak: 

„W kościele nie było naczyń liturgicznych, a jedyny przechowywany tam ornat był uszyty z czarnej tkaniny. Wiązało się to zapewne ze szczególnymi funkcjami świątyni, w której odprawiano niemal wyłącznie nabożeństwa za zmarłych, grzebanych na przyległym cmentarzu”. 

Murowany obiekt, o którym mowa w niniejszym opracowaniu, powstał dopiero w początkach XX w. Warto jednakowoż zaznaczyć, że w nowym kościele znalazła się spora część z dawnego wyposażenia. Z biegiem lat wnętrze nowej świątyni wzbogacano i niuansowano. Niestety, podczas I wojny światowej obiekt został uszkodzony. W roku 1923 siostry z lwowskiego zgromadzenia józefitek otrzymały kościół wraz z ogrodem w celu założenia nowego domu zakonnego z ochronką. Obiekt został zamknięty w roku 1948. W ręce wiernych wrócił w roku 1989. 

Architektura
Kościół mieści na wyspie otoczonej stawem. Najprawdopodobniej dawniej „część wodna” stanowiła rodzaj obronnej fosy. Ogólny kształt budowli jest dość prosty: jedna nawa, cztery przęsła plus jednoprzęsłowe prezbiterium zamknięte trójbocznie. Jednakowoż obiekt jest orientowany, czyli zwrócony w kierunku symbolicznego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Marek Walczak, w swoim opracowaniu na temat świątyni podkreśla, że projekt nie należy do zbyt wysublimowanych i ma raczej prowincjonalny charakter. 

Ogólnie rzecz ujmując, rzeczywiście kościół stanowi obiekt jakich wiele w naszej przestrzeni i nie wyróżnia się niczym szczególnym, oprócz niezbitego faktu, że pewnością stanowi świadectwo swoich czasów oraz dostępnych wówczas możliwości. Najbardziej zdobna, jak to zwykle bywa, jest fasada. Formalnie prosta, gdyż jednoosiowa i jednokondygnacyjna, została jednak wzbogacona trójkątnym szczytem oddzielonym profilowanym gzymsem. Na osi znajduje się portalowy domek zamknięty trójkątnie. Otwór wejściowy ma kształt ostrołukowy. W wyższej partii zastosowano ostrołukową arkadę analogiczną do kształtu domku, z którego wyrasta. Z najważniejszych cech należy zwrócić także uwagę na ostrołukowe arkadki znajdujące się na szczycie. 

Pozostałe elewacje są znacznie prostsze. Zamknięto je profilowanym gzymsem. Okna prostokątne, zamknięte ostrołukowo. Nad niemal całym obiektem zastosowano dach dwuspadowy, pokryty blachą. Absydę przykryto dachem wielospadowym. Wieżyczkę na sygnaturkę obito blachą i zwieńczono krzyżem. Po obu stronach kalenicy umieszczono żelazne krzyże. 

W środku największą uwagę zwraca artykulacja ścian przeprowadzona za pomocą pilastrów doryckich. Arkada tęczowa w kształcie ostrołukowym. Całe wnętrze nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami. Murowany chór muzyczny dostępny jest przez drewnianą klatkę schodową w południowo-zachodnim narożniku nawy. 

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą m.in.: 

  • Neobarokowy ołtarz główny z roku 1902;
  • Neogotycki ołtarz Najświętszego Serca Jezusa autorstwa Józefa Nowakowskiego i Wojciecha Żulcza, datowany na rok 1907;
  • Podobny do powyższego pod względem stylistycznym ołtarz Niepokalanego Serca Matki Boskiej znajdujący się przy łuku tęczowym od południa;
  • Ambona datowana na rok 1902.;
  • Obraz „Święta Anna Samotrzeć” z początków XVI w. (tempera na desce);
  • Jednokondygnacyjna dzwonnica.
Czas powstania:
1900
Bibliografia i archiwalia:
  • Marek Walczak, „Kościół pw. św. Michała Archanioła w Mościskach-Zakościelu (dawniej Strzelczyska)” w: „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. 1: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 1999, ISBN 83-85739-66-1, t. 7, s. 227-233.
Publikacja:
10.10.2024
Ostatnia aktualizacja:
10.10.2024
Opracowanie:
Michał Dziadosz
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz