Przejdź do treści
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: dok-000721-P

Cmentarz w Iwieńcu

Iwieniec | Białoruś | obwód miński | rejon wołożyński
biał. Iwianiec (Івянец)
Identyfikator: dok-000721-P

Cmentarz w Iwieńcu

Iwieniec | Białoruś | obwód miński | rejon wołożyński
biał. Iwianiec (Івянец)
Cmentarz z polskimi pomnikami nagrobnymi. Dla cmentarza wykonana została dokumentacja (23 karty) oraz plan (przechowywane w MKDNiS). Informacje o cmentarzu opublikowano (patrz bibliografia).

Jak piszą Lewkowscy i Walczak, „dawny parafialny, a obecnie czynny cmentarz katolicki w Iweńcu zlokalizowany jest na północno-wschodnim skraju miejscowości (…), od północy i zachodu otacza go nowy cmentarz katolicki z pochówkami po 1945 r. Cmentarz powstał w początkach XIX w. Obecny, neogotycki kościół został wybudowany na istniejącym już cmentarzu, o czym zaświadcza tablica wmurowana w fasadę kościoła po lewej stronie wejścia. (…) Cmentarz położony jest na terenie płąskim, na planie zbliżonym do prostokąta. W latach 30. XX w. cmentarz został powiększony o teren leżący w kierunku północnym. Między nową a starą częścią cmentarza zachował się niski, kamienny mur. Cmentarz ogrodzony jest murem kamiennym z dwiema neogotyckimi bramami, jedna znajduje się na osi kościoła, druga, prowadząca do nowej części pochodzi z 1931 r. Całość zajmuje obszar 2,7 ha. (…) W odległości 20 m na północny zachód od kościoła znajduje się pochodząca z końca XIX w. drewniana kaplica cmentarna. (…) Teren cmentarza porośnięty lasem. Stan zachowania dobry.” Najstarszy nagrobek, z 1842 r., należy do Tomasza Rytwińskiego. Posiada on inskrypcję: „D. O. M. / TU SPOCZYWA / TOMASZ RYTWIŃSKI / ŻYŁ LAT 35 UMARŁ R. 1842 / 8BRA 18 DNIA". Interesująca jest granitowa, zbliżona do trójkąta, pozioma płyta na grobie Antoniny Burakowej (zm. 1886). Przywołani badacze piszą, że „w nowszej, północnej części cmentarza przeważają pochówki współczesne oraz z lat 30. XX w. Znajduje się tu wiele pochówków żołnierzy Armii Krajowej ora mieszkańców Iwieńca i okolic zamordowanych w czasie II wojny światowej. Większość tych pochówków nie jest specjalnie upamiętniona, na okoliczności śmierci wskazuje zazwyczaj data oraz sformułowanie «zamordowany», «zmarł śmiercią tragiczną», lub «poległ na polu chwały». Wśród mieszkańców Iwieńca przechowywana jest jednak pamięć o ofiarach II wojny światowej i potrafią oni wskazać i ch groby.” Przykładem takiej inskrypcji jest: „STANISLAW LEMBOWICZ / ŻYŁ LAT 22 / POLEGŁ NA POLU / CHWAŁY DN. 14 XII / 1943 R. (A. K.)".  

Wspomniani autorzy opisują też drugi cmentarz w miejscowości. „Nieczynny cmentarz żydowski w Iwieńcu zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części miasta, w odległości 200 m na południe od cmentarza prawosławnego i drogi Iwieniec - Kamień. Cmentarz założony jest na terenie płaskim w otoczeniu zabudowy małomiasteczkowej. Na obszarze ok 0,5 ha w kształcie prostokąta zachowało się kilkadziesiąt macew, przeważnie w formie granitowych płyt oraz resztki dwóch oheli. Macewy w większości są przewrócone. Teren porośnięty trawą bez drzewostanu. Według informacji miejscowej ludności teren cmentarza był pierwotnie większy i sięgał ok. 40 m dalej w kierunku zachodnim. W latach 60. Część cmentarza została przeznaczona pod zabudowę i obecnie na tym terenie istnieje zabudowa małych domków mieszkalnych.” 

Badacze opisują też zbiorową mogiłę Żydów rozstrzelanych przez Niemców 9 czerwca 1942 r. Znajduje się ona „w odległości 300 m na północ od granic miasta i 100 m na wschód od drogi Iwaniec- Pierszaje, w lesie (…). Założona na planie prostokąta kwatera ogrodzona jest tynkowanym murem i zajmuje obszar 0,12 ha. Wewnątrz ogrodzenia znajduje się prostokątna mogiła ogrodzona płotem metalowym. We wschodniej części kwatery zlokalizowana jest pionowa, prostokątna tablica, wykonana z czarnego granitu, na której wykute są inskrypcje w języku hebrajskim i rosyjskim.” 

Bibliografia i archiwalia:
  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Lewkowska Anna, Lewkowski Jacek, Walczak Wojciech, „Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Wschodnie powiaty dawnego województwa białostockiego (obecnie na terenie Białorusi), Warszawa 2007.
Opracowanie:
Bartłomiej Gutowski, Dawid Mendrek
rozwiń

Projekty powiązane

1
Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz
Serwis wykorzystuje pliki cookies. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na wykorzystywanie plików cookies.  Dowiedz się więcej