Przejdź do treści
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: dok-000921-P

Cmentarz w Słonimie

Słonim | Białoruś | obwód grodzieński | rejon słonimski
biał. Słonim (Слонім)
Identyfikator: dok-000921-P

Cmentarz w Słonimie

Słonim | Białoruś | obwód grodzieński | rejon słonimski
biał. Słonim (Слонім)
Cmentarz katolicki z polskimi pomnikami nagrobnymi. Dla cmentarza wykonana została dokumentacja (96 kart) oraz plan (przechowywane w MKDNiS). Informacje o cmentarzu opublikowano (patrz bibliografia).

Jak pisze Anna Lewkowska, Jacek Lewkowski i Wojciech Walczak, cmentarz katolicki ma plan trapezoidu i 1 ha powierzchni. Od północy graniczy z cmentarzem prawosławnym. Powstał w początkach XIX w. Najwięcej jest tu nagrobków z 2. połowy XIX w. i początku XX w. Znajdują się tu też trzy nagrobki z 1. połowy XIX w. Najstarszy, z 1832 r. posiada nieczytelną inskrypcję. Możliwy do odczytania napis znajduje się natomiast na nagrobku Antala Garnysza. Inskrypcja brzmi: „TU SPOCZYWA ANTAL / GARNYSZ / ŻYŁ LAT 42 / UMAR W ROKU 1839 MIS. JUNII 30 DNIA / I TY / PRZECHODNIU WSPOMIN SOBIE / DZIŚ MNIE JUTRO TOBIE / PROSI O ANIELSKIE POZDROWIENIE". Na cmentarzy jest ks. Barnabo Błażewicz, gwardian byłego konwentu bernardynów w Słonimu. Znajduje się tu też kwatera zmarłych podczas I wojny światowej żołnierzy niemieckich i rosyjskich. Inskrypcja z niej brzmi: „HIER RUHEN SOLDATEN OPFER DES ERSTEN / WELTKRIEGES ZDJES POKOITSJA SOŁDATY / ŻERTWY PIERWOJ MIOROWOJ WOJNY". Na cmentarzu jest także zniszczona kwatera polskich żołnierzy poległych w 1920 r. Możliwe do odczytania są tylko trzy nazwiska: „ANTONI BOUSIAK / KP. SZTABU", „WŁADYSŁAW KULESZA / SZER.", „POSPIESZYŃSKI (...) SIERŻ." 

Jak piszą Lewkowscy i Walczak, w Słonimie znajduje się też drugi katolicki cmentarz, nazywany „cmentarzem na Słobódce" lub „cmentarzem na Zamościu". Ma on plan nieregularnego wieloboku i 1,5 ha powierzchni. Został utworzony w 1. połowie XIX w. Z owego czasu przetrwał tylko jeden nagrobek. Najwięcej jest tu pochówków z 2. połowy XIX w. i 1. połowy XX w. Najstarszy, z 1844 r., upamiętnia Teresę Kostecką. Inskrypcja z niego brzmi: „TERESA KOSTECKA UMARŁA ROKU / 1844 (...)". Cmentarz jest utrzymany w dobrym stanie. Na uwagę zasługują też inskrypcje: „TU SPOCZYWAJĄ / ZWŁOKI S. P. DOKTORA MEDYCYNY / I RODZICIELKI JEGO / STANISŁAW BIELSKI / ŻYŁ LAT 72 ZM. 14 STYCZNIA / 1923 R. / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI / TĘ PAMIĄTKĘ KŁĄDZIE ZIEMIAŃSTWO, KOLEDZY MAGISTRAT, STRAŻ OGNIOWA ORAZ WSZYSCY MIESZKAŃCY M. SŁONIMIA (sygnowany: «B. Dobrzyński, Włocławek 1926 r.»)" oraz „TU SPOCZYWA / FELD. FEB. 118 SZUJSK. PUŁ. / PAWEŁ ŻUK / ZM. 23 LUTEGO 1908 R. / OT TOARISZCZIEJ". 

Jak informują wspomniani autorzy, kolejny katolicki cmentarz znajduje się w południowo-wschodniej części miasta i nazywany jest „cmentarzem na Albertynie". Ma plan prostokąta i 1,2 ha otoczonej drewnianym płotem powierzchni. Powstał w 1. połowie XIX w. Najwięcej jest na nim nagrobków z 1. połowy XX w. Zachowało się też dużo pochówków z 2. połowy XIX w., dużo z nich wykonano w Odlewni Żeliwa w Albertynie, założonej przez Wojciecha Pusłowskiego. Najstarszy nagrobek, z 1853 r. należy do Tadeusza Sokołowskiego. Inskrypcja z niego brzmi: „TU LEŻY S. P. TADEUSZ SOKOŁOWSKI / ŻYŁ LAT 30. UMARŁ R. 1853". Na cmentarzu znajduje się też kwatera radzieckich żołnierzy, poległych podczas II wojny światowej. Na uwagę zasługuje inskrypcja z nagrobka Edmuna Brennka: „MIEJSCE WIECZNEGO SPOCZYNKU / EDMUNDA BRENNKA / ŻYŁ LAT 53 / ZMARŁ Z CIĘŻKICH PRZEŻYĆ / WOJNY Z ROKU 1920". Jak piszą wspomniani autorzy: „Cmentarz na Albertynie jest jednym z piękniejszych i lepiej zachowanych cmentarzy na Nowogródzczyźnie. Pojawia się jednak na nim coraz większa liczba współczesnych, bezstylowych nagrobków prawosławnych, powodujących rugowanie starych pochówków, co zakłóca dawny charakter cmentarza. 

Lewkowscy i Walczak opisują też cmentarz tatarski. Ma on plan prostokąta i powierzchnię 0,45 ha otoczonej drewnianym płotem. Został utworzony w 1. połowie XIX w. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1832 r. Cytując wspomnianych autorów: „w jego [cmentarza] starej części zachowało się kilkaset granitowych głazów z inskrypcjami w języku arabskim. (…) W części nowszej przeważają nagrobki z okresu dwudziestolecia międzywojennego, głównie w formie pionowych płyt granitowych z inskrypcjami w języku polskim lub arabskim. (…) Wiele nagrobków znanych osób [m.in. rosyjskiego Podpułkownika Tamerlana Kryczyńskiego, zmarłego w 1908 r.] nie zachowało się, zostały zniszczone po 1939 r.” Zachowały się natomiast nagrobki m.in. imama Mustafy Radkiewicza (zm. 1929) i pułkownika Alego Bajraszewskiego (zm. 1936). Na uwagę zasługuje następująca inskrypcja: „KU PAMIĘCI MOCIH RODZICÓW / MUSTAFA SZCZĘSNOWICZ / ZMARŁ 12. 1922 – W 38 LAT / MIERIEMA SZCZĘSNOWICZ / ZMARŁĄ W ROSII – W 38 LAT / W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ / CURKA ZUJLA”. 

Przywołani badacze piszą również o cmentarzu żydowskim. Ma on powierzchnię 0,25 ha i plan nieregularnego czworoboku. Cytując: „Cmentarz został zupełnie zniszczony w czasie II wojny światowej przez Niemców, nie zachował się na nim ani jeden nagrobek. W 1994 r. mieszkający w Izraelu, a pochodzący ze Słonimia Żydzi uporządkowali teren i ufundowali kilka marmurowych, symbolicznych płyt z inskrypcjami w języku jidisz i w języku rosyjskim, upamiętniając w ten sposób 35 tys. Żydów Słonimia i okolic zgładzonych w czasie II wojny światowej.” 

Bibliografia i archiwalia:
  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Lewkowska Anna, Lewkowski Jacek, Walczak Wojciech, „Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Wschodnie powiaty dawnego województwa białostockiego (obecnie na terenie Białorusi), Warszawa 2007.
Opracowanie:
Bartłomiej Gutowski, Dawid Mendrek
rozwiń

Projekty powiązane

1
Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz
Serwis wykorzystuje pliki cookies. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na wykorzystywanie plików cookies.  Dowiedz się więcej