Zarys historyczny

Kościół w Drohobyczu to jeden z najważniejszych polskich obiektów znajdujących się na dawnych ziemiach Korony. Rozciągnięta na całe wieku ewolucja budynku wynikała nie tylko z licznych aktów modernizacji, ale również destrukcji. Momentami losy świątyni bywały wręcz dramatyczne, a najbardziej barbarzyńskie akty wandalizmu miały miejsce w ostatnim stuleciu. By jednak przyjrzeć się choćby pobieżnie historycznemu zarysowi obiektu, trzeba cofnąć się aż do XIV wieku, kiedy to król Władysław Jagiełło formalnie erygował w Drohobyczu rzymskokatolicką parafię. Według legend i niektórych świadectw to jego poprzednik, Kazimierz Wielki, był inicjatorem powstania w mieście kościoła, ale z badawczego punktu widzenia, raczej powinno się traktować to jako luźne przypuszczenie. To oczywiste, że im mit założycielski sięga głębiej, tym bardziej podnosi się prestiż danego miejsca, czy też wspólnoty. Uczciwie jednak trzeba podkreślić, że ta teoria nie wzięła się znikąd. Jej prawdziwości mogą dowodzić inskrypcje istniejące w obiekcie, ale należy zwrócić uwagę na fakt, że pochodzą one z XVIII wieku. Tak czy inacze,j to właśnie Władysław Jagiełło w roku 1392 wydał przywilej, który zainicjował budowę.

Według niektórych źródeł postępowała ona stosunkowo szybko. Ponoć około pół wieku później korpus świątyni był już ukończony. Na początku XVI stulecia (według kanonika Fryderyka Alembeka żyjącego 100 lat później) kościół został zniszczony przez Turków. Miało to miejsce najprawdopodobniej albo w roku 1498, albo w 1507.

Miasto musiało się odbudować po zniszczeniach. Dlatego też wiadomo na pewno, że w początkach stulecia obywatele zwolnieni byli z podatków na dziesięć lat (przywileje Jana Olbrachta). Prawdopodobnie też trochę czasu zajęło odnowienie świątyni, która konsekrowana została w roku 1511 pw. Wniebowzięcia NPM, Św. Krzyża i Św. Bartłomieja. W roku 1524 miał miejsce kolejny remont. Z czasem rozwijano też wnętrze kościoła, wzbogacając je o kolejne ołtarze i inne elementy. Początkowo w obiekcie istniały: ołtarz z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego w kaplicy kaznodziejskiej, ołtarz św. Mikołaja i ołtarz (w prezbiterium) ze starym obrazem Matki Boskiej ze św. Barbarą i Katarzyną. Przez kolejne lata w świątyni pojawiały się także: ołtarz św. Marii Magdaleny (1526 r.), ołtarz św. Wawrzyńca (wzmianka z roku 1539), ołtarz Matki Boskiej (1602 r.), ołtarz z Wniebowzięciem NPM (1612 r.).

Niestety rok 1648 to moment kiedy Drohobycz został zdobyty przez powstańców Chmielnickiego, a kościół uległ dewastacji i splądrowaniu. Po tych strasznych wydarzeniach mieszkańców nie było stać na odpowiednią dbałość o obiekt, więc zostali obłożeni przez duchowieństwo… klątwą. Zdjęto ją dopiero w roku 1663, ale również postanowiono odgórnie wpłynąć na odnowę świątyni i wspomóc owe przedsięwzięcie finansowo. Restauracja doszła do skutku w roku 1681. Na początku kolejnego stulecia dokonano następnych modernizacji oraz budowy nowych ołtarzy. Z opisu sporządzonego z okazji wizytacji biskupa Wacława Hieronima Sierakowskiego, w roku 1743 było ich w obiekcie aż trzynaście.

W roku 1760 dobudowano chór muzyczny, a dwadzieścia lat później cech szewców ufundował nowy ołtarz Przemienienia Pańskiego. Pod koniec stulecia miał miejsce cykl kolejnych remontów i ulepszeń. W świątyni pojawiły się m.in. rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego (1789 r.), stalle, ławki, dzwony i posadzka pozyskane ze skasowanego kościoła Karmelitów, ołtarz świętego Antoniego (1791 r.). Uporządkowano również bibliotekę, zakupiono instrumenty muzyczne i rozpoczęto kompletowanie nut. Zainicjowano też odnowę kościoła od zewnątrz, w skutek której w późniejszych latach m.in. obniżono dach prezbiterium i pokryto go blachą.

Na początku XX wieku miała miejsce kompleksowa, ale nieudana restauracja kościoła. W trakcie prac trwających w latach 1906-1913 dokonano kilku niezbyt dobrze ocenianych dziś zmian. Między innymi usunięto attykę, która stanowiła ważny element wyglądu obiektu. Z drugiej strony wzbogacono wyposażenie, nabywając m.in. dwa neogotyckie konfesjonały, jeden konfesjonał neobarokowy, nowe ławki oraz szereg drobniejszych elementów.

Pierwsza wojna światowa była dla obiektu raczej łaskawa. Rosyjscy żołnierze dokonali symbolicznych, jak na swoje standardy, kradzieży. Największą stratą było zarekwirowanie przez Austriaków czterech cennych dzwonów z XVI, XVIII i XIX wieku, ale w roku 1926 zakupiono nowe. W późniejszych latach próbowano ocalić niszczejące zbiory biblioteczne.

Nie udało się jednak uratować księgozbioru, który początkowo miał przejść pod władanie Ossolineum, później przemyskiej Biblioteki Diecezjalnej, ale finalnie informacje o nim przepadły w dziejowych burzach. Istnieją dość wiarygodne przypuszczenia, że został zniszczony przez Sowietów. W latach trzydziestych z inicjatywy księdza Kazimierza Kotuli odnowiono dach, posadzkę, organy oraz freski.

W roku 1949 kościół został zamknięty. Nie wiadomo do końca, co stało się z cennymi eksponatami oraz bogatym księgozbiorem. Niektóre źródła wzmacniają czarną legendę, która głosi, że Sowieci potraktowali drewniane elementy (w tym ołtarze) oraz zawartość biblioteki jako surowiec opałowy. Biorąc pod uwagę pewne prawdopodobieństwo dziejowe, taki scenariusz jest całkiem możliwy. Wiadomo natomiast, że w późniejszym czasie obiekt wykorzystano jako magazyn teatralny. Czterdzieści lat później świątynia wróciła w ręce katolików i została ponownie konsekrowana. Przeprowadzono też jej gruntowną renowację. Obecnie nadal dokonywane są zabiegi konserwacyjne. Kościół w Drohobyczu jest naszym dobrem narodowym, choć już od dawna nie znajduje się w obrębie polskich granic.

Architektura

Kościół położony jest niedaleko północno-zachodniego narożnika miejskiego rynku. Obecnie otoczony przez bujne drzewa perfekcyjnie wpisuje się w uroczą, niezbyt przytłaczającą okoliczną tkankę miejską. Teren okalający obiekt jest obecnie wydzielony niskim murem. Do fasady prowadzi ozdobny portal. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż obiekt miał zadanie obronne. Miasto nie posiadało murów warownych. Kościół przygotowano zatem jako miejsce schronienia dla mieszkańców. Stąd jego masywna bryła, która już z daleka wzbudza określony respekt.

Obiekt to jedna z wcześniejszych budowli gotyckich na tych terenach. Korpus jest trójnawowy i trójprzęsłowy na rzucie zbliżonym do kwadratu. Prezbiterium skierowane na zachód stanowi przedłużenie głównej części (podobna długość) jednak zwęża się, podporządkowując szerokością nawie głównej, zamknięte zostało trzema bokami ośmioboku. Od północy do prezbiterium i korpusu dobudowano prostokątne pomieszczenia z zakrystią i skarbcem na piętrze. Od wschodu poprzedzono je kruchtą z obciętym narożnikiem. Od północy do środkowego przęsła korpusu przylega kaplica p.w. Matki Boskiej Różańcowej (dawniej Św. Mikołaja).

Nawy oddzielone są przez filary na rzucie wydłużonego ośmioboku oraz o arkady o zaostrzonym wykroju. Prezbiterium zostało nakryte sklepieniem gwiaździstym, a nawa główna kolebkowym z lunetami. W narożach pozostawiono wsporniki gotyckie. Nad nawami bocznymi znajdują się sklepienia krzyżowo-żebrowe. Zakrystię nakryto sklepieniem kolebkowym.

Uwagę zwracają charakterystyczne wysokie okna odpowiadające stylowi gotyckiemu oraz okrągły otwór okienny oświetlający emporę, czyli chór muzyczny. Ten z kolei rozciągnięty jest na szerokość całego korpusu. Równie charakterystycznym elementem jest fasada, którą w większości określić można jako warowno-obronną (grube mury, wąskie otwory okienne), a od pewnej wysokości ozdobną. Tę drugą część stanowi schodkowy szczyt fasady zdobiony ostrołukowymi blendami. Po drugiej stronie obiektu znajduje się szczyt o identycznym kształcie lecz bez blend. Nad portalem widnieje napis „Hoc templum ineuntes Deus benedic memento animi”.

Pochodzący z roku 1760 ołtarz główny został wykonany z drewna, polichromowany i wykończony złotym detalem. Składa się z trzech osi i dwóch kondygnacji oraz zwieńczenia. W jego głównym polu znajduje się rzeźba Chrystus Ukrzyżowany, a w prześwitach osi bocznych rzeźby przedstawiające wizerunki Św. Piotr i Św. Pawła. W części dolnej zwieńczenia umieszczono obraz Św. Bartłomiej, a w górnej Koronacja Matki Boskiej. Obydwa są autorstwa Andrzeja Soleckiego. W zwieńczeniu tabernakulum znajduje się ikona przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem.

Kaplica p.w. Matki Boskiej Różańcowej z końca XVIII wieku komunikuje się z nawą północną półkolistą arkadą. Naroża wspierają kolumny o kapitelach jońskich z girlandami, podpierając belkowanie. Na ścianach bocznych belkowanie kończy się pod oknami i jest podparte pilastrami jońskimi.

Dach nad prezbiterium jest dwuspadowy, w części wschodniej wielopołaciowy, a nad korpusem dwuspadowy z niewielkimi facjatkami. Z kolei nad kaplicą Matki Boskiej Różańcowej trójpołaciowy, a nad zakrystią pulpitowy. Wszystkie dachy zostały pokryte blachą. Wieżyczka na sygnaturkę na rzucie kwadratu, zwieńczona została ostrosłupowym hełmem.

Do najważniejszych elementów powiązanych z wystrojem, wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą także między innymi:

· Ołtarz Bożego Ciała (1790 r.) autorstwa Kazimierza Krzementowskiego znajdujący się po północnej stronie łuku tęczowego, czyli miejsca oddzielającego nawę od prezbiterium,

· Ołtarz Św. Trójcy – rok pochodzenia, struktura i autorstwo jak wyżej, znajdujący się po południowej stronie łuku tęczowego,

· Ołtarz św. Antoniego z roku 1791, wykonany najprawdopodobniej przez Michała Skorodyńskiego i Szymańskiego,

· Ołtarz Przemienienia Pańskiego (1780 r.),

· Neogotycki Ołtarz Najświętszego Serca Jezusa (około 1890 r.),

· Ołtarz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy,

· Ołtarz Matki Boskiej (w kaplicy Matki Boskiej Różańcowej) z 1866 r.,

· Ambona (XVIII w.),

· Stalle, przeniesione z kościoła Karmelitów autorstwa Łukasza Zaydakiewicza (1721 r.),

· Dzwonnica, której podstawa została wybudowana w 1551 r.,

· Dobrze zachowane/odrestaurowane malowidła znajdujące się w różnych punktach, w tym m.in.: na sklepieniach, nad chórem muzycznym (Ostatnie namaszczenie, Spowiedź, Anioły, Dawid, Św. Cecylia), na ścianach (Św. Jan Kanty i Św. Walenty),

· Feretron z rzeźbą przedstawiającą wizerunek św. Józefa z Dzieciątkiem,

· Obrazy: Matka Boska z Dzieciątkiem, Św. Stanisław z Piotrowinem, Św. Jan z Dukli przed Matką Boską z Dzieciątkiem,

· Rzeźby: Matka Boska Niepokalana, Św. Ignacy Loyola, Św. Kazimierz, Św. Iwo, Św. Joachim, Św. Anna, Dobry Pasterz, Św. Jan Chrzciciel, Św. Jan Ewangelista, Św. Stanisław ze Szczepanowa, Św. Wojciech, Św. Stanisław Kostka, Św. Piotr, Św. Paweł, Matka Boska Królowa Polski,

· Nagrobki: Katarzyny Ramułtowej, Księdza Ignacego Jarockiego,

· Tablica upamiętniająca przekazanie prawa patronatu miastu Drohobycz,

· Kropielnica,

· Neobarokowy konfesjonał,

· Portal ujmujący wejście na emporę.