Bretońskie kobiety na obrazie w hiszpańskim muzeum, autorstwa polskiej malarki żydowskiego pochodzenia z francuskim obywatelstwem. A to dopiero interesujący początek całej historii.

Święta Rodzina według Meli Muter

W Barcelonie, w Narodowym Muzeum Sztuki Katalonii, od 1912 r. znajduje się obraz Meli Muter „Święta Rodzina”. Przyjrzyjmy się tej intymnej, kameralnej scenie. Kadr jest tak bliski, że prawie czujemy leniwy nastrój letniego popołudnia, w tle przytulny dom. Kim są dwie kobiety z bretońskiego miasteczka Concarneau, ubrane w codzienne stroje, z czułością opiekujące się dziećmi? [fot. 2]

Tytuł obrazu Święta Rodzina przenosi nas w sferę ikonografii chrześcijańskiej, każąc szukać w wielowiekowej tradycji przedstawień Marii ze śpiącym na kolanach Dzieciątkiem w towarzystwie Świętej Elżbiety z jej synem św. Janem. Postać starszego mężczyzny w tle miałaby by być w. Józefem, opiekunem Marii i Jezusa, a może Zachariaszem, mężem Elżbiety? Pewne jest, że przypatrujemy się postaciom biblijnym, nad ich głowami autorka umieściła aureole.

Filary pergoli, czy podcienia, po którym wije się roślinność, tworzą dekoracyjne obramienie sceny, godne renesansowych dzieł, w które wpisują się niemal symetryczne pozy kobiet. Równowaga kompozycji wzmacnia wrażenie spokoju i niewzruszonej pewności trwania tej sceny. Możemy podziwiać wyrafinowaną kolorystykę, chłodnych różów, błękitów i granatów, tonących w ciepłej gamie ugrów. Temat macierzyństwa był bardzo bliski Meli Muter, podejmowała go wielokrotnie. Ta osobiste spojrzenie pozwoliło jej  napełnić obraz autentycznością i  liryzmem.

Mela Muter – polska malarka

Utalentowana i podziwiana artystka, ale zapoznana na dziesięciolecia. Urodziwa romantyczka i przyjaciółka wielkich osobowości swojej epoki, która umiera samotnie, zapomniana. Oto Mela Muter, niezwyczajna kobieta, właściwie Maria Melania Mutermilch z domu Klingsland. Warszawianka, która urodziła się 26 kwietnia 1876 r., w zasymilowanej, zamożnej żydowskiej rodzinie, o polskich tradycjach patriotycznych. Wychowała się w środowisku artystycznym. Jej ojciec był znanym mecenasem kultury, wspierającym literatów, a brat Zygmunt zajmował się krytyką artystyczną i literacką. Większość życia spędzi jednak we Francji. Przyciągnie ją tam pragnienie wolności i edukacji artystycznej, obcowania z nowoczesną sztuką. Drugim ważnym twórczo miejscem będzie dla artystki Hiszpania. 

Emigracyjna kariera Meli Muter

Mela Muter jest zaliczana do grona twórców związanych z École de Paris, środowiskiem artystów, w większości żydowskiego pochodzenia, przybyłych do Paryża z Europy Środkowo-Wschodniej, w poszukiwaniu inspiracji, awangardowych prądów w sztuce.

Malarka odnalazła się w kręgu polskiej kolonii artystycznej i szybko zaistniała w paryskim świecie sztuki dzięki przychylnym recenzjom krytyki. Od debiutu w 1902 r. regularnie brała udział w wystawach we Francji i w Polsce, zdobywając uznanie oryginalnym stylem jako talent świeży, młody, ruchliwy, indywidualność wybitna, czytamy w „Tygodniku Ilustrowanym”.

Pierwsze francuskie wakacje spędzone w Bretanii zaowocowały wieloletnią fascynacją morskim pejzażem i mieszkańcami tej surowej krainy. Te dwa tematy stały się powracającymi  wątkami twórczości Meli Muter. Wrażliwa obserwacja natury i człowieka, napełniała jej widoki Bretanii prawdą o tym miejscu i ludziach. Bretońskie kobiety i jednocześnie święte pozujące do Świętej Rodziny namalowała Mela Muter podczas jednego z bretońskich plenerów.

Polska malarka w Katalonii – wielki sukces

W 1911 r. Mela Muter poznaje słynnego katalońskiego marszanda, Josepa Dalmau i Rafaela, właściciela galerii w Barcelonie, który uczynił z miasta międzynarodowe centrum współczesnej sztuki. Współpraca z nim była dla Meli Muter wyróżnieniem i wielką szansą.  [fot. 3]

Wystawa Meli Muter okazuje się ogromnym sukcesem, wręcz sensacją. Dodatkową uwagę ściąga, gdy autor jednej z recenzji przypisuje artystkę do kręgu rosyjskich malarek tworzących w Paryżu. Muter natychmiast zareagowała na to emocjonalnym i stanowczym listem do redakcji: Jestem Polką, urodziłam się w Warszawie, a moi rodzice także byli Polakami. […] Polska podzielona między Rosję, Niemcy i Austrię, mimo utraty politycznej niezależności, nie zrzekła się swojej tożsamości narodowej. Zyskuje tym jeszcze większą atencję, jako przedstawicielka narodu walczącego o niezależność, podobnie jak Katalonia.

Zarząd Muzeów Barcelony zakupił dwie z wystawionych trzydziestu trzech prac: Ślepca i Portret malarza Leopolda Gottlieba. W następnym roku zamienił portret malarza na Świętą Rodzinę.

Pamięć o Meli Muter we Francji

Malarka  resztę życia spędza we Francji. Bierze aktywny udział w życiu artystycznym, jako wzięta portrecistka, wrażliwa pejzażystka, czuła autorka martwych natur oraz członkini francuskich stowarzyszeń artystycznych. Do końca długiego życia tworzy i wystawia. Mela Muter przeżyła niemal wszystkich swoich najbliższych i przyjaciół. Umiera 16 maja 1967 r. w Paryżu, w swojej pracowni.

Bolesław Nawrocki junior, szukając paryskich śladów swego ojca, w 1958 r. odszukał starszą panią Muter.  Właściwie znał ją od zawsze ‒ jego ojciec Bolesław w 1903 r. sportretował malarkę w Paryżu ‒ jej potret wisiał w jego rodzinym  domu. Nawrocki junior ufundował  paryski nagobek Meli Muter, dodając z boku wysokiej tumby napis „Wielkiej polskiej malarce”.