W artykule opisane jest miasto Korsuń nad Rosią, nazwane jednym z najbardziej starożytnych grodów na Rusi, włączone do korony polskiej po Unii Lubelskiej. Wspomniany też jest książe Stanisław Poniatowski, któy założył w Korsuniu szkołę tańca dla młodzieży wiejskiej. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1862, T:5, s. 258., za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Korsuń

Miasteczko to, położone nad Rosią, niegdyś wchodzące w granice województwa kijowskiego, dziś leży w guberni tegoż nazwiska, w powiecie kaniowskim, od Kijowa w południowo-zachodnim kierunku, w odległości mil polskich 20. Jest to jeden z najbardziej starożytnych grodów na Rusi. W XII wieku kroniki ruskie wzmiankują o nim, iż był napadany i burzony przez Połowców. Roku 1320 wcielił go Gedymin, wielki książę litewski, do swego państwa. Następnie, po unii lubelskiej Korony z Litwą, przyłączony został do Korony Polskiej. Pamiętny on jest w historii naszej przez klęskę, jaką tu poniosło wojsko polskie r. 1618, podczas powstania Bohdana Chmielnickiego. Bitwa ta wszakże miała miejsce nie pod Korsuniem, ale o mil parę od miasta, w kierunku drogi bohusławskiej. Na rynku tego miasteczka r. 1661 rozstrzelany został z rozkazu Czarnieckiego wojewoda kijowski, hetman wojsk zaporoskich, Jan Wyhowski. Później Samuś i Palej w r. 1702, zbuntowawszy pospólstwo, sprawili tu rzeź wielką. Pamiętnym on jest także pobytem tu Stanisława Augusta w r. 1787, w powrocie z Kaniowa, i widzeniem się jego z cesarzem austriackim Józefem II, jadącym z Chersonu. Z lustracji widzimy, iż w początkach XVII wieku był Korsuń w posiadaniu Jana Danilewicza, wojewody ruskiego, a w sto lat później posesorem starostwa był Roch Jabłonowski, kasztelan wiślicki. Roku 1780 Kasper Rogaliński, wojewoda inflancki, emfiteutyczny posiadacz starostwa, ustąpił praw swych synowcowi królewskiemu, księciu Stanisławowi Poniatowskiemu, który znaczne tu utrzymywał stada koni i założył szkołę tańców dla młodzieży wiejskiej obojga płci. Na ten czas przypada właśnie historia „Kohorta”, tak pięknie nakreślona przez Wincentego Pola. Dziś Korsuń jest w posiadaniu księcia Łopuchina, który na wyspach leżących na Rosi zbudował ozdobny pałacyk i upiększył miejscowość już od natury malowniczą. Jeśliby kto z podróżnych zwiedzał Ukrainę, namawiamy go do zwiedzenia i Korsunia. Takich miejscowości niewiele spotka on za granicą nawet, w okolicach najbardziej słynących z widoków. Nie mają one wprawdzie skali parku mosznianskiego, są drobne, może nawet zanadto przystrojone, ale pomimo to prześliczne. Widok, który tu dajemy, pomimo że do drobiazgów jest wiernym, nie daje wszakże zupełnego pojęcia o wdzięku tej miejscowości. Należałoby zejść do szczegółów i dać ich kilka, ażeby mieć wyobrażenie o całości.