Zarys historyczny

Podhajce to miasto znajdujące się na południowym wschodzie od Lwowa, około 100 km (w linii prostej). Leży wśród wzgórz, nad rzeką Koropiec będącą dopływem Dniestru. Rodowód niecodziennej nazwy miejscowości nie jest do końca znany. Niektóre źródła mówią o prostej ewolucji związanej ze wzniesieniem o nazwie „Gaj”. Etymologia sugeruje proces kształtowania się nazwy od „Podgaj” przez „Podgajce” właśnie na „Podhajcach” skończywszy. Dzieje miejscowości, podobnie jak i kościoła św. Trójcy, są bardzo złożone. W swojej historii miasto kilka razy zmieniało swoją przynależność państwową. Najstarszy kościół podobno istniał w Podhajcach już w XV wieku. Ponoć początkowo istniała tam parafia, która na skutek różnych czynników podupadła.

Obecna postać kościoła powstała z inicjatywy Zofii Tyszkiewiczowej, wojewodziny trockiej, która uznała, że po kolejnym najeździe tatarskim stary budynek został tak zniszczony, iż miejscowość wymaga całkiem nowego obiektu sakralnego. W swoim testamencie wyraziła życzenie, by została pochowana w kościele, który „sama zmurowała bez wszelkiej pompy światowej”. Powstała więc budowla z piaskowca, w stylu renesansowym, ale z elementami postgotyckimi. W roku 1643 do prezbiterium została dobudowana kaplica grobowa, w której spoczęli m.in. potomkowie Tyszkiewiczowej.

Pod koniec XIX wieku do podhajeckiej parafii należały takie miejscowości jak: Bekierów, Białokrynicę, Bożyków, Gniłowody, Holendry, Justynówkę, Mądzelówkę, Michałówkę, Mużyłów, Nowosiółkę, Siółko, Staremiasto, Uhrynów, Wierzbów i Zahajce.

Po drugiej wojnie światowej Sowieci odebrali kościół i przeznaczyli go na magazyn. Ale na tym nie skończyła się zła passa. W latach siedemdziesiątych planowano wysadzenie obiektu, a dziesięć lat później świątynię dotknął pożar, który strawił sklepienie i wieżę. Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w miejscowości została zarejestrowana parafia rzymskokatolicka, która przez kolejne 15 lat starała się o zwrot obiektu. Obecny stan kościoła to ruina. Odnowiona została tylko kaplica, w której odbywają się nabożeństwa. Od dawna planowano całkowitą i kompletną renowację całości, ale pandemia koronawirusa, a potem wojna na Ukrainie zdecydowanie owe założenia odsunęły w czasie.

Architektura

Obiekt zbudowano na planie krzyża. Jest przykładem koncepcji renesans spotyka się z postgotykiem. Kościół wzniesiono z cegły i otynkowano. Bryłę charakteryzuje trójprzęsłowa nawa oraz z wieża. Z boku usytuowano kapliczki. Jedna z nich przylega do prezbiterium. Wejście do obiektu wiedzie przez portal w kształcie ślepego portyku.

Uwagę zwraca potężna wieża przykryta dachem namiotowym. W części wschodniej mieści się dawna kaplica Zofii Tyszkiewicz. Kopuła latarni nad tym miejscem, będącym jedyną odnowioną część kościoła, od razu zwraca uwagę kształtem zaostrzonej bani. W części zachodniej znajdziemy zakrystię ze skarbcem na piętrze. Przy południowym prezbiterium znajduje się kaplica pw. św. Mikołaja.

We wnętrzu uwagę zwracają prostokątne filary od frontu ukształtowane jako pary pseudopilastrów. Sklepienia w nawie są krzyżowo-żebrowe. Ściany i sklepienia pokrywają malowidła z roku 1912. Profesor Jan K. Ostrowski sugeruje, że być powstały one na podstawie resztek prac istniejących tu wcześniej. Podkreślają one artykulację płaszczyzn.

Do najważniejszych elementów powiązanych z wystrojem, wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą także:

· Murowana dzwonnica pochodząca najprawdopodobniej z okolic 1774 r.,

· Epitafium Marcina Pniowskiego,

· Kamienne rzeźby znajdujące się na dawnym cmentarzu obok kościoła (św. Stanisław i nieokreślony święty). Pochodzą z XIX w.