Cyprian Godebski (30 października  1835  Méry-sur-Cher  k. Bourges –  25 listopada  1909 Paryż), rzeźbiarz, organizator życia artystycznego i krytyk sztuki. Wnuk Cypriana Godebskiego herbu Godziemba, pułkownika wojska polskiego poległego pod Raszynem w 1809 r., znanego poety, publicysty i tłumacza literatury francuskiej. Ojcem rzeźbiarza był Franciszek Ksawery, wybitny działacz emigracji po 1831 r. w Paryżu, pisarz, tłumacz, historyk literatury, współpracownik Adama Mickiewicza przy wydawaniu „Trybuny Ludów”, współzałożyciel i wykładowca polskiej szkoły narodowej w Paryżu (tzw. batiniolskiej). Kontaktom ojca Cyprian zawdzięczał edukację w tejże szkole i pierwsze kontakty artystyczne. Rysunku uczył się u Fernanda Dupuis, od roku 1853 zapewne był już w paryskiej pracowni  znanego rzeźbiarza Françoisa Jouffroy’a i rozpoczął karierę rzeźbiarską, realizując popiersia Tadeusza Czackiego i Stanisława Konarskiego na fasadę budynku szkoły batiniolskiej. Gdy Franciszek Ksawery w 1858 r. przeniósł się do  Lwowa, gdzie został kustoszem  Ossolineum, Cyprian osiadł tam wraz za nim, pierwsze zamówienia zdobywając dzięki kontaktom ojca. Oprócz kilku prac nagrobkowych i pomnikowych w Galicji, w samym Lwowie pozostawił popiersia i medaliony tamtejszych dostojników, pisarzy i artystów oraz wielką realizację rzeźbiarskiej dekoracji gmachu Inwalidów Wojskowych, budowanego w latach 1855-1863. Przypisywane mu prace na Cmentarzu Łyczakowskim były wykuwane w piaskowcu przez warsztat Godebskiego i jego osobisty wkład nie jest tu jasny. W 1861 r. zamieszkał w  Wiedniu, gdzie otrzymał prestiżowe zamówienie na wykonanie dwóch marmurowych posągów do Feldhernhalle, cesarskiego Arsenału, przedstawiających XVIII-wiecznych marszałków Franza M. Lacy’ego i Gideona E. Laudona. Realizował też Wiedniu nieokreśloną liczbę portretów i nagrobków. Wiosną 1863 r. został uwięziony (podczas krótkiego pobytu we Lwowie) za sympatie dla powstania styczniowego. Zapewne fakt ten skłonił go do powrotu do Paryża. Na Salonie 1864 wystawił tam zresztą od razu dwie rzeźby związane z powstaniem. Już jednak pod koniec tego roku Godebski znalazł się w Belgii, gdzie w styczniu 1865 r. pojął za żonę Eugénie Sophie Léopoldine Servais, córkę znakomitego wiolonczelisty Adriena-Françoisa Servais’a. W miasteczku Halle (fr. Hal) pod Brukselą zajął się dekoracją willi tej rodziny (terakotowe płaskorzeźby na elewacjach o tematyce muzycznej), wykonał pomnik teścia (18969, odsłonięty 1871 na Grote Markt w Halle), a dzięki rodzinnym kontaktom długo jeszcze korzystał ze znajomości w europejskim świecie muzyki. Portretował m.in. Franza Liszta, Gioaccino Rossiniego, Henri’ego Vieuxtempsa. Kolejne lata artysta spędzał podróżując i pracując w Belgii, Paryżu, Petersburgu, gdzie wykonał liczne portrety osobistości z kręgu dworu, muzyków i aktorów, i został mianowany Wolnym Członkiem Honorowym tamtejszej Cesarskiej Akademii Sztuk (1870). Żona Sophie zmarła tam w 1872 r., Godebski wyrzeźbił jej nagrobek w Petersburgu (niezachowany). W 1872 projektował w Warszawie pomnik Fryderyka Chopina (niezrealizowany), pracował nad pomnikiem Stanisława Moniuszki (ukończony w 1875 r., ale odsłonięty dopiero w 1887 w kruchcie kościoła Wszystkich Świętych, niezachowany). Szczególnie ważny był pobyt Godebskiego w Warszawie w roku 1875, kiedy to, już z drugą żoną, Matyldą Natanson (pobrali się w 1874 r. w Carrarze), prowadził krótko salon literacko-artystyczny i odegrał znaczącą rolę w integracji środowiska młodych, nowocześnie nastawionych malarzy i krytyków (krąg tzw. pracowni w Hotelu Europejskim). Jednocześnie Godebski podjął się pisania do „Gazety Polskiej” korespondencji z Paryża, będących w istocie wykładem jego poglądów na sztukę, zbiorem opinii o współczesnych wydarzeniach w Paryżu, stanie rzeźby itp.  Artykuły te, nazwane Listami o sztuce, publikowane były przez niemal rok, od 16 sierpnia 1875 do 10 lipca 1876 r. Brak szerszego uznania w warszawskim środowisku i brak większego sukcesu zorganizowanej w Warszawie wystawy indywidualnej zniechęciły Godebskiego, i wobec rozgłosu, jaki uzyskał odsłonięty w 1875 r. na cmentarzu Montmartre jego pomnik nagrobny Théophile’a Gautiera, ostatecznie zdecydował się osiąść w 1876 w Paryżu. Odtąd, z przerwami na krótkie wizyty w Krakowie, Warszawie, Lwowie (najczęściej, ostatni w 1905), pracę w Carrarze i pobyty w Bretanii, mieszkał tam do śmierci. W okazale dekorowanym domu w dzielnicy Monceau prowadził bogate życie towarzyskie, salon, w którym bywali artyści, literaci z całej Europy. Regularnie wystawiał na paryskich Salonach, organizował spektakle „żywych obrazów”, zdobywał kolejne francuskie zlecenia (m.in. rzeźba na fasadę opery w Monte Carlo z 1879, medalion Hectora Berlioza na jego nagrobek na cmentarzu Montmartre z 1884, pomnik gen. Adolphe’a Le Flô w Lesneven w Bretanii z 1899). Uzyskał członkostwo akademii w Urbino i Volterrze, ordery belgijskie i francuskie. Utrzymywał stale kontakty z polską emigracją, wykonując rozmaite prace okolicznościowe, z których najokazalszą jest pomnik Wdzięczności Francji na dziedzińcu szkoły polskiej (batiniolskiej), z popiersiem doktora Seweryna Gałęzowskiego (1879). Pomagał w początkach kariery w Paryżu wielu polskim artystom (m.in. Kazimierz Alchimowicz, Józef Chełmoński, Wacław Szymanowski, Jan Woydyga). Ta zapomniana dziś strona działalności Godebskiego nie dotyczyła tylko początkujących malarzy i rzeźbiarzy. Henryk Sienkiewicz miał mu zawdzięczać starania o francuską edycję powieści Quo vadis, z pomocy w Paryżu korzystał też Władysław Reymont. Od 1897 r. Godebski pełnił funkcję prezesa Koła (od 1902 Towarzystwa) Polskiego Artystyczno-Literackiego w Paryżu, którego był współzałożycielem. Starał się o udział polskiej sztuki w wystawie światowej w 1900 r., po upadku tego planu zorganizował przekrojową ekspozycję polskiego malarstwa XIX wieku w Galerie Georges Petit w Paryżu. Nie spotkała się ona z większym zainteresowaniem, ani z przychylną oceną Polaków, wobec czego rzeźbiarz wycofał się z dalszej działalności w organizacjach emigracyjnych.  

Bez wątpienia twórczość portretowa stanowiła główne źródło dochodu artysty. Niektóre wizerunki były powtarzane w kilku wersjach (gipsowych, terakotowych, marmurowych, odlewy w brązie). Godebski świetnie trafiał w zapotrzebowanie, oscylując między rzeczową charakterystyką modela, a pewną dozą idealizacji lub stylizacji. Portretował największych twórców muzyki w Belgii (m.in. dla królewskiego Konserwatorium w Brukseli), znanych Francuzów (pisarza i krytyka Armanda Silvestre’a w 1883 –- Warszawa, Muzeum Narodowe; poetkę bretońską, Léocadie Salaun-Penquer, 1889 –, Brest, Musée des Beaux-Arts) i Polaków (m.in. w roku 1883 generała Ludwika Mierosławskiego, na jego nagrobku na cmentarzu Montparnasse; Józefa Ignacego Kraszewskiego – Paryż, Biblioteka Polska). Jednym z najlepszych popiersi Godebskiego jest marmurowy portret pierwszej żony, Sophie (ok. 1864-1865; Warszawa, Muzeum Narodowe).  

Dużą część jego twórczości zajmują pomniki. Mimo zwycięstwa Godebskiego w konkursie na pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie (1888), dzieła tego nie zrealizowano. Powstał natomiast  pomnik warszawski wieszcza, odsłonięty w 1899 r., w Krakowie stanął zaś niewielki posąg Mikołaja Kopernika (1899) i popiersie Aleksandra Fredry (1900), we Lwowie namiestnika Galicji Agenora Gołuchowskiego (1900, niezachowany) i popiersie Tarasa Szewczenki (1905). Wymieniany niegdyś w jego oeuvre pomnik bitwy pod Sewastopolem na Krymie (projekt zapewne z 1870) nie został nigdy zrealizowany, podobnie projekt pomnika polityka węgierskiego, Ferenca Deáka z 1876 i pomnik Krzysztofa Kolumba. Przypisywano mu również niesłusznie realizację pomników Franza Liszta w Weimarze i Henri Vieuxtempsa w belgijskim Verviers. Tajemniczą pozostaje wielka realizacja pomnika dla Republiki Peruwiańskiej – międzynarodowy konkurs miał wygrać Godebski, pracował nad modelem wielopostaciowej kompozycji do 1869 r., ale do wystawienia pomnika w Limie nigdy nie doszło. W pracach tych artysta posługiwał się z reguły konwencjonalną formułą figury stojącej na cokole (rzadziej popiersia), w kilku pomnikach z bogatą oprawą cokołu (figury alegoryczne, płaskorzeźby), ale potrafił znakomicie charakteryzować portretowo niektóre upamiętniane osoby (np. Servais, Le Flô).  

Godebski odnosił również sukcesy jako autor kompozycji alegorycznych (m.in.  Wyzwolenie, 1872; Geniusz i siła brutalna, 1888;  Marzenie o sławie, 1894) i rzeźb salonowych o tematyce mitologicznej (np. grupa  Kuszenie  lub Perswazja z 1881, powtarzana w wielu wersjach). Stanowiły one często popis wirtuozerii technicznej Godebskiego. Świadomie stosowane w nich nawiązania do wczesnego klasycyzmu albo do modnego w ostatniej ćwierci XIX wieku francuskiego rokoka zapewniały tym dziełom powodzenie u publiczności. Podobnie konwencjonalne są nagrobki, wpisujące się w tradycyjną alegorykę cmentarną XIX w. (anioł na grobie rodziny Tamberlick i Gałęzowskich na cmentarzu paryskim Père-Lachaise, 1886) albo odwołujące do prostej formuły steli z popiersiem portretowym (rysownika Constantina Guysa na jego grobie na podparyskim cmentarzu Pantin, 1908). Rzadko podejmował tematy rodzajowe, ale dużym sukcesem okazała się jego naturalistycznie ujęta głowa rosyjskiego Pijanego chłopa (pierwsza wersja w Petersburgu z 1870 r., potem powtarzana we Francji). Również dzieła religijne stanowiły margines twórczości, ale największą pracą Godebskiego, i jedną z najlepszych jego rzeźb, jest grupa Madonna rozbitków, wystawiona w 1904 r. na przylądku Pointe du Raz w Bretanii, na skałach nad Atlantykiem. Wielka uroczystość jej inauguracji była zresztą ostatnim publicznym sukcesem artysty. 

Godebski prowadził wystawne życie także w domu letnim pod Paryżem, w Valvins nad Sekwaną, przyjmując tam m.in. znanych francuskich pisarzy i artystów. Po śmierci w 1887 drugiej żony, niemal natychmiast ożenił się on po raz trzeci z arystokratką Mathilde de la Frenaye i przeniósł się do ekskluzywnej dzielnicy Auteuil. Tam również Godebscy prowadzili salon artystyczny. 

Rzeźbiarz dał się poznać również jako przedsiębiorca. W Carrarze dzierżawił własny kamieniołom, podobną działalność podjął w Pirenejach. W Avon koło Fontainebleau zakupił podupadającą fabryczkę ceramiczną, w której wraz z Alchimowiczem prowadził eksperymenty z malowaniem na fajansie i porcelanie. Przedsięwzięcia te wobec braku dokładniejszych danych trudno jest ocenić, także pod względem sukcesów finansowych. Niewątpliwie jednak Godebski znakomicie reżyserował swoją międzynarodową karierę, wykorzystując znajomości w wielu krajach i kręgach. Niektóre zlecenia realizował bez honorariów lub na własny koszt organizował transport prac, co zjednywało mu klientelę. 

Badania nad tą nietuzinkową postacią dopiero się rozpoczynają. Cyprian Godebski pozostaje nadal w dziejach polskiej kultury przede wszystkim ojcem sławniejszej Misi Godebskiej i autorem warszawskiego pomnika Mickiewicza (którego figura w powojennej rekonstrukcji tylko ogólnie nawiązuje do jego dzieła). Jego mecenat i kolekcjonerstwo, projekty organizacyjne i te z zakresu przedsiębiorczości, znakomite budowanie wizerunku, są nadal w niewielkim stopniu uświadamiane przez naszą historię sztuki. Duża część jego twórczości rzeźbiarskiej również pozostaje nieznana, nawet nieodnaleziona w kolekcjach prywatnych. Ocena jego ogromnego i zróżnicowanego dorobku rzeźbiarskiego natomiast nie może być jednoznaczna, poza bezsporną jakością wykonawczą. Choć deklarował się jako zwolennik wielu nowinek, jako rzeźbiarz pozostawał zasadniczo tradycjonalistą. Doceniono w różnych opracowaniach polskiej krytyki artystycznej jego Listy o sztuce, ale ta jednorazowa próba w tym zakresie, podjęta przez rzeźbiarza, widziana jest jednak na marginesach tej dyscypliny.