Przejdź do treści
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001984-P

Kościół parafialny p.w. Bł. Jana z Dukli w Derżowie

Identyfikator: POL-001984-P

Kościół parafialny p.w. Bł. Jana z Dukli w Derżowie

Historia
Dawniej wieś Derżów należała do parafii w Rozdole. Pod koniec XIX wieku pojawiły się myśli dotyczące utworzenia ekspozytury we wsi oraz wzniesienia kościoła. Świątynia na terenie Derżowa znacznie ułatwiłaby zadania duszpasterskie, w szczególności ze względu na to, że wieś jest oddzielona od Rozdołu Dniestrem, a komunikacja była utrudniona brakiem mostu. Koniec końców, kościół wzniesiono w 1896 roku, a ekspozytura parafii rozdolskiej powstała zapewne w 1907 r. Parafia była zarządzana wówczas przez jednego z tamtejszych karmelitów i obejmowała także wsie: Czernicę, Piaseczną i Rudniki. W 1912 r. dekretem konsystorza, czyli zebrania kurii biskupiej w celu rozwiązania konkretnej sprawy, metropolitalnego we Lwowie, kościół został uznany za „prawnie filialny”. Finalnie, w 1923 roku, w Derżowie założono parafię, w której skład weszły wcześniej wspomniane wsie oraz Pietniczany i Tejsarów. 8 lipca 1894 został zawiązany komitet budowy kościoła (z początku określanego jako kaplica), który już kilka dni później dysponował działką przekazaną przez Karola Jabłońskiego i Bronisławę Wnorowską, oraz kamieniem budowlanym, ofiarowanym przez Karola hr. Lanckorońskiego. Poświęcenie kamienia węgielnego odbyło się 26 maja 1895 roku. Projekt świątyni został wykonany przez architekta Jana Dolińskiego ze Lwowa za sumę 100 złr, prace zaś były prowadzone przez budowniczego Adama Łańcuckiego. Dotacje na budowę uzyskano od konsystorza lwowskiego, Szymona Kraszewskiego, rodziny Jabłońskich oraz Fundacji Urszuli hr. Golejewskiej. Drobnymi sumami przyczynili się także arcyksiążęta Raider i Fryderyk. Budowa postępowała dynamicznie, w październiku 1896 roku świątynia była już nakryta dachem, ale brakowało jej jeszcze sklepień i stolarki. Świątynia została poświęcona w 1897 roku. W 1899 roku cieśla Antoni Aspenschild wstawił plebanię. Pomimo wielu konkretnych informacji, zdumiewająco mało wiadomo o stanie i wyposażeniu kościoła. Na pewno w 1913 roku były wzmianki na temat drewnianej dzwonnicy na trzy dzwony. Dwa lata później, prawdopodobnie w czasie działań wojennych, spłonęły zabudowania probostwa. W następnych latach stan kościoła znacznie podupadł. W 1921 roku miejscowa dziedziczka Sabina Jabłońska podjęła starania o osuszenie mocno zawilgoconej świątyni, zadanie okazało się jednak niemożliwe do ukończenia ze względu na trudności techniczne, więc kwota, która była na ten cel przewidziana rzeczywiście została przeznaczona na budowę nowej plebanii. Na początku 1924 roku ksiądz proboszcz Jan Bałys zwrócił się do kurii we Lwowie o pomoc materialną, argumentując prośbę słowami: „kościółek nasz w Derżowie zniszczony, obdarty i zaniedbany skutek wojny, domaga się koniecznie odnowienia i pomalowania”. Wkrótce otrzymał zasiłek w wysokości 50 mln zł.

Ostatecznie, kościół w Derżowie został spalony w 1944 roku, zapewne przez UPA. W 1949 roku, wraz z powstaniem kołchozu, ruiny zamieniono na magazyn. Polscy mieszkańcy Derżowa wyjechali ze wsi wraz z proboszczem i przenieśli się na Górny Śląsk, konkretnie do Gliwic, Katowic i Zabrza. O ile wiadomo, nie zabrali ze sobą żadnych przedmiotów z wyposażenia kościoła, które i tak prawdopodobnie spłonęło wraz ze świątynią.

Architektura
Murowany i tynkowany kościół został położony w zachodniej części wsi po stronie drogi z prezbiterium zwróconym na północny zachód. Złożony jest z pięcioprzęsłowej nawy. Wiadomo, że prezbiterium było niewyodrębnione. Do ścian dostawiono filary. Sklepienie spływało na wątłe profilowane wsporniki, które były nadwieszenie na przyściennych filarach. Okna w trzech środkowych przęsłach nawy prostokątne i zamknięte ostrołukowo, a także rozglifione, z tym, że okna środkowe są większe od pozostałych. Dokładniej: okna w drugim i czwartym przęśle umieszczone są w prostokątnych płycinach, zaś te w trzecim ujęte są w uskokowe rozglifienia. Otwór wejściowy również o kształcie prostokątnym, ujęty w ostrosłupową płytką wnękę. Nad wejściem pulpitowy daszek. Wiemy, że szczyt fasady był trójkątny i ujęty po bokach w postumenty. Elewacje boczne zamknięte profilowanym gzymsem. Dach był dwuspadowy, kryty dachówką. Wiemy także, że była obita blachą, czworokątna wieżyczka-sygnaturka z prześwitami w dolnej części, zwieńczona wysoką ostrosłupową iglicą z kulą i krzyżem.

Na temat wyposażenia kościoła wiemy, że składało się m.in na ołtarz główny drewniany z obrazem Błogosławiony Jan z Dukli oraz dwa drewniane ołtarze boczne z obrazami: „Matka Boska z Góry Karmel” i „Chrystus Ukrzyżowany”. Były także organy oraz drewniany konfesjonał.

Dawniej w otoczeniu kościoła znajdowała się także dzwonnica, a w niej dzwon zdobiony w górnej części ornamentem roślinnym, z owalną plakietą „Matka Boska z Dzieciątkiem” z napisami: „KRÓLOWO NASZA MÓDL SIĘ ZA NAMI | DZWON TEN DAR DLA KOŚCIOŁA W DEREŻOWIE DRA WILHELMÓW KRZYSZTONIÓW R.P. 1929.” Dzwon został zachowany na dzwonnicy przy miejscowej cerkwi.

Obecnie kościół jest w stanie ruiny, otoczony zabudowaniami kołchozu. Zburzono prezbiterium, a na jego miejscu dobudowano pomieszczenia magazynowe. Wyburzono częściowo ściany w górnych partiach. Zamurowano także większość okien. Mury w bardzo złym stanie: zawilgocone i porośnięty chwastami, brak na nich tynku, były także pomalowane wtórnie na biało. Świątynia została prowizorycznie pokryta eternitem. Nie ma już dzwonnicy i tynku.

W architekturze kościoła w Derżowie zastosowano skromne formy zredukowanego już neogotyku, ograniczone do łuku ostrego i przypór. Nie jest niestety znany typ sklepień. Cechą charakterystyczną budowli może być „ścienno-filarowa” konstrukcja nawy oraz wprowadzenie niewielkich szczytów w połowie długości elewacji bocznych. Kościół cechuje prostota i specyficzny archaizm, co pasuje do charakteru świątyni wiejskiej, która oprócz funkcji sakralnych spełnia także rolę pomnika kultury łacińskiej. Warto także wspomnieć o tym, że autor projektu kościoła Jan Doliński przebudował także kościół w Dolinie, gdzie połączył elementy neogotyckie z neoromańskimi.

Osoby powiązane:
Czas powstania:
1896
Twórcy:
Jan Doliński (architekt; Polska)(podgląd), Adam Łańcucki (budowniczy; Polska)
Bibliografia i archiwalia:
  • Marek Walczak: „Kościół parafialny p.w. Bł. Jana z Dukli w Derżowie” [w:] „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego.” Cz. I. T. 9. Kraków 2001, 47-50.
Opracowanie:
Izabela Miecznikowska
rozwiń

Projekty powiązane

1
Serwis wykorzystuje pliki cookies. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na wykorzystywanie plików cookies.  Dowiedz się więcej