Niespełna dwa lata temu minęła 180. rocznica powstania jednej z najbardziej renomowanych i ekskluzywnych firm zegarmistrzowskich na świecie, której twórcą był Antoni Patek. Nazwisko, przynajmniej z brzmienia, nie nasuwa jakichkolwiek asocjacji związanych z Polską i Polakami, dlatego też dzisiejszy klient traktuje markę Patek jako szwajcarski „brand”. Kim był twórca zegarmistrzowskiego imperium, które funkcjonuje na świecie od 1839 r. po dzień dzisiejszy? 

Antoni Patek – skąd pochodził twórca słynnych szwajcarskich zegarków?
Dane na temat rodowodu i rodziny Antoniego Norberta Patka nie są jednoznaczne, przynajmniej jeśli chodzi o jego pochodzenie. Jedno natomiast jest pewne – Antoni Patek urodził się w Piaskach Szlacheckich koło Lublina pamiętnego – jeśli wierzyć lekturze Mickiewiczowskiego Pana Tadeusza – 1812 roku, dokładnie 14 czerwca „roku wojny, roku urodzaju”. Jako młody człowiek Antoni Patek zaciągnął się w 1828 r. do stacjonującego w Warszawie 1 Pułku Strzelców Konnych Jazdy Augustowskiej. Służąc zawodowo w wojsku, doczekał się wybuchu powstania listopadowego; szybko awansował do stopnia podporucznika. Dwukrotnie ranny Antoni Patek został odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari. 

Po klęsce powstania dziewiętnastoletni oficer podzielił los kilkudziesięciotysięcznej armii polskiej, która przez Saksonię próbowała dotrzeć do Francji. Kolejną niewiadomą w biografii Patka jest wiadomość, jakoby miał on z polecenia generała Józefa Bema nadzorować przeprawę wychodźców polskich z Niemiec do Francji. Następnie próbował ułożyć sobie życie na francuskiej prowincji. Osiedlił się wpierw w Bourges, następnie w Cahors i na końcu w Amiens, gdzie przez dwa lata pracował jako zecer. Francja nie była jednak pisana Patkowi jako miejsce stałego zamieszkania. 

Antoni Patek – historia szwajcarskich zegarków polskiego przedsiębiorcy
W wyniku zawirowań politycznych (wymuszony przez Rosję na rządzie francuskim brak zgody na osiedlanie się emigrantów polskich na terenie Francji) Antoni Patek przeniósł się do Szwajcarii, osiadając w Genewie. Tutaj rozpoczął prywatną naukę malarstwa u znanego wówczas pejzażysty Aleksandra Calame’a. Chcąc uczyć się i utrzymać w nie najtańszej Genewie, były podporucznik wojska polskiego zajął się handlem winem oraz innymi spirytualiami. Ale ten rodzaj zarobku najwyraźniej nie do końca mu odpowiadał. 

Ambicje Patka zaczęły dojrzewać w momencie, kiedy zetknął się ze środowiskiem szwajcarskich zegarmistrzów. Przyglądał się ich pracy bardzo uważnie. Z obserwacji tych nabrał przekonania, że nigdy nie będzie zawodowym zegarmistrzem, ale może zająć się upiększaniem gotowego już mechanizmu. Rozpoczął od skupu kopert zegarków, które następnie ozdabiał niepowtarzalnymi grawerunkami. Zobaczywszy, że interes przynosił niemały dochód i – co najważniejsze – był na to popyt, zainwestował zarobione pieniądze, zlecając ozdabianie mechanizmów i kopert zegarków uznanym miniaturzystom, grawerom i emalierom. 

Antoni Patek i Franciszek Czapek – zegarki od „Patek, Czapek & Cie” 
Tak powstała firma, którą w 1839 r. Patek założył z innym Polakiem, czeskiego pochodzenia, Franciszkiem Czapkiem. Pierwotnie manufaktura nosiła nazwę: „Patek, Czapek & Cie” i mieściła się w jednym z najdroższych miejsc w Genewie, przy Quai General Guisan. Wspólnikowi zawdzięczał Patek znajomość z genewskim zegarmistrzem Moreau, który z kolei przedstawił mu swoją kuzynkę, przyszłą żonę i matkę trojga dzieci. Dynamiczny rozwój firmy sprawił, że wspólnicy zatrudnili kolejnych dwóch zegarmistrzów, emigrantów z Polski: Władysława Bandurskiego i Wincentego Gostkowskiego. 

Z początku klientelę stanowili polscy emigranci, którzy zazwyczaj wybierali do swych zegarków ozdoby o tematyce religijnej i patriotycznej. Za każdym razem zegarek był miniaturowym i niepowtarzalnym dziełem sztuki, przez to kosztownym, ale zamawiający w firmie „Patek, Czapek & Cie” nie należeli do najbiedniejszych. 

Patek-Philippe – zegarki słynnych mistrzów 
Po sześciu latach Patek i Czapek zakończyli swoją współpracę. Franciszek Czapek zrezygnował ze spółki, a zastąpił go Adrien Philippe, francuski zegarmistrz i konstruktor, twórca nowego mechanizmu naciągowego z koronką, zastępującego tradycyjny kluczyk. Nowi wspólnicy poznali się w 1844 r. podczas Wystawy Francuskiej Produkcji Przemysłowej w Paryżu. W 1851 r. firma, pod nazwą „Patek, Philippe & Cie”, rozpoczęła produkcję eleganckich i luksusowych zegarków kieszonkowych i naręcznych. 

Antoni Patek – zegarmistrz królowej Wiktorii, Alberta Einsteina i Eltona Johna
Antoni Patek dbał o kontakty handlowe firmy poprzez liczne podróże (do Anglii, Stanów Zjednoczonych czy Rosji). Sława i prestiż towarzyszące firmie wzrosły niepomiernie od czasu wystawy światowej w Londynie (1851), na której wyszukany zegarek w kształcie broszy z łańcuszkiem został zakupiony dla królowej Wiktorii. Od tej chwili europejskim dworom królewskim nie pozostawało nic innego, jak tylko mierzyć czas swój i swoich poddanych zegarkami firmy „Patek, Philippe & Cie”. 

Posiadaczami zegarków Patka byli papieże, monarchowie, politycy, artyści, naukowcy. Znaleźli się wśród nich m.in.: car Mikołaj II, Józef Stalin, Albert Einstein, Maria Skłodowska‑Curie, Ryszard Wagner, Pablo Picasso, Elton John. Jak do tej pory, najdroższy zegarek firmy „Patek, Philippe & Cie” został wyceniony na 24 mln dolarów, zamówił go bankier Henry Graves

. 

Antoni Patek – działacz Wielkiej Emigracji 
Swoją fortuną umiał się Antoni Patek dzielić i nigdy nie zapomniał o polskich towarzyszach niedoli emigracyjnej. Wspierał materialnie ruch niepodległościowy w okresie Wiosny Ludów oraz uchodźców z kraju po klęsce powstania styczniowego. Należał do współtwórców Czytelni i Biblioteki Polskiej w Genewie. Był też aktywnym członkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i Towarzystwa Wychowania Narodowego Dzieci Wychodźców Polskich. Sympatyzował z księżmi zmartwychwstańcami. W uznaniu swej działalności na rzecz społeczności katolickiej Genewy otrzymał od papieża Piusa IX tytuł hrabiowski. 

Nagrobek Antoniego Norberta Patka w Genewie
Antoni Patek zmarł w Genewie, 1 marca 1877 r. Spoczął na cmentarzu Châtelaine, drugiej, najstarszej (założonej w 1854 r.) nekropolii Genewy, położonej na prawym brzegi Rodanu. 

Powstały pod koniec XIX stulecia, monumentalny (wymiary: wys. 345 cm, szer. 130 cm, dł. 275 cm) pomnik nagrobny Antoniego Patka ma formę ozdobnego, wielostopniowego trzonu kolumny (cippusa) posadowionego na kamiennej, poziomej prostokątnej płycie. Górna część kolumny zwieńczona jest krzyżem, poniżej którego widnieje rzeźbiona dekoracja roślinna. Pionowa główna tablica inskrypcyjna ozdobiona jest rzeźbionymi liśćmi akantu. Kuta w kamieniu, zwięzła łacińska inskrypcja zawiera imię, nazwisko (i tytuł hrabiowski) zmarłego oraz daty jego życia. W dolnej części znajdują się inskrypcje dotyczące dwojga innych członków rodziny. Nagrobek został wykonany z wapienia ilastego. Mogiłę otacza ogrodzenie z wkomponowanymi 4 słupkami połączonymi niegdyś łańcuchem żeliwnym. 

Konserwacja grobu Antoniego Patka na cmentarzu Châtelaine 
W 180. rocznicę powstania firmy „Patek, Czapek & Cie” ze środków pochodzących z Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Miejsca pamięci narodowej za granicą” Fundacja „Silva Rerum Polonarum” przeprowadziła konserwację i restaurację nagrobka Antoniego Patka na cmentarzu Châtelaine.