Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: dok-000276-P/76994

Cmentarz w Żółkwi

Identyfikator: dok-000276-P/76994

Cmentarz w Żółkwi

W żółkwi znajdują się dwa cmentarze – jeden na Winnikach, przy drewnianej cerkwi, prawie w całości z inskrypcjami ukraińskim oraz drugi – na Przedmieściu Lwowskim, z inskrypcjami w języku polskim w starszej części.

Cmentarz na Winnikach
Cmentarz ten położony jest w północno-zachodniej części miasta, w odległości około kilometra od kościoła farnego. Znajdują się tam prawie wyłącznie inskrypcje w języku ukraińskim oraz z okresu powojennego. Jest dobrze utrzymany.

Hauser wspomina o stojącym tuż przy cerkwi kamiennym obelisku, dekorowanym monogramem „IHS” i motywem ostrołuku, z prawie nieczytelną inskrypcją w języku polskim, gdzie spoczywa Mikołaj Chnitecki. Nagrobek pochodzi prawdopodobnie z I połowy XIX wieku.

Cmentarz na Przedmieściu Lwowskim
Położony w południowo-wschodniej części miasta cmentarz został założony prawdopodobnie na początku XIX wieku. Jest on stary, lecz wciąż czynny i nieźle utrzymany. Nagrobki rozrzucone są na zboczach zalesionej skarpy. Część z inskrypcjami polskimi przylega do ulicy. Nekropolia ulega postępującemu zniszczeniu, co udowadnia fakt, że Hauser nie odnalazł po paru latach wielu zanotowanych wcześniej inskrypcji.

Na cmentarzu przetrwało wiele cennych nagrobków. Hauser zwraca uwagę na okazałą płytę nagrobną Leonarda Ślepowron Juścińskiego (zm, 1871), powstańca z 1831 roku, sybiraka i właściciela dóbr ziemskich w Królestwie Polskim; kamienny pomnik na grobie Jadwigi z Drzewickich Krajewskiej, ujęty na narożach pilastrami i nakryty dachem (zm. 1867) czy złamaną kolumnę z kartuszem herbowym na grobie barona Stentascha (?) (zm. 1865), z inskrypcją niemiecką.

Idąc dalej alejką natrafić można na zwieńczony rzeźbami dwóch aniołów (obecnie bez głów) nagrobek Camilla von Leiss zu Leimburg, wykonany w warsztacie P. Entele St. Jeszcze dalej znajdują się dwa klasycystyczne pomniki – jeden zwieńczony wazonem oplecionym draperią na grobie Teresy Trautmann-Schmidt (zm. 1865), z inskrypcją niemiecką oraz drugi, należący do Leokadii z Nikorowiczów Waygartowej (zm. 1867), z podobną kolumną z wazonem lecz o innym układzie draperii. Tworzą one (wraz z poprzednimi) coś w rodzaju zamierzonego i pełnego harmonii cyklu kompozycyjnego.
W dalszych partiach cmentarza Hauser zwraca uwagę na nagrobki będące przykładem solidnej roboty kamieniarskiej takie jak na przykład dzieła z czarnego marmuru, sygnowane przez H. Periera ze Lwowa i L. Schimsera.

Autor opracowania wspomina również okazałe kurhany kamienne: upamiętniający 35 żołnierzy polskich poległych w walkach z bolszewikami w 1920 i drugi – upamiętniający „męczenników sprawy narodowej zamordowanych w lasach dżibuteckich” w roku 1918/1919. Kurhany wzniesione zostały również na grobach małżeństwa Kicyłów i członków rodziny Rejowskich (zmarłych w latach 1892-1930).

Kolejne wymienione nagrobki to m.in. pomnik należący do Clary Czyszek Ansion (zm. 1859), zwieńczony figurą św. Klary (?); neogotyckie pomniki z maswerkami należące do rodziny Góreckich czy nagrobek Józefa Krzyża (zm. 1910) w kształcie nieforemnego krzyża z różowego kamienia.

W głębi cmentarza znajduje się okazałe mauzoleum żółkiewskich OO. Dominikanów, z inskrypcją w języku łacińskim. W jego pobliżu stoi m.in. pomnik zwieńczony konchowatą tabliczką (z rzeźbą Niepokalanej) na grobie młodo zmarłej Emilii Madey. Na samej skarpie stoi neogotycki pomnik zwieńczony krzyżem na grobie przełożonych dominikańskich z Żółkwi – o. Piusa Zlamaka (z. 1860) i o. Hipolita Przesłowskiego (zm. 1869).

Dla cmentarza wykonana została dokumentacja (1 karta cmentarza i 274 karty nagrobków) przechowywana w MKDNiS. Informacje o cmentarzu opublikowane (patrz bibliografia).

Bibliografia i archiwalia:

  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Hauser Zbigniew, „Podróże po cmentarzach Ukrainy”, t. III, „Dawna Małopolska Wschodnia. Województwo lwowskie (część wschodnia)", Kraków 2007, s. 303, 304, 305.

Opracowanie:

Bartłomiej Gutowski, Wiktoria Grabowska
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz