Puźniki (Pużniki, Пужники) położone były ok. 8 km od Barysza i ok. 10 km od Monasterzysk, między Koropcem od zachodu, Nowosiółką Koropiecką od południa, Zbruczem od wschodu i Zaleszczykami Małymi od północy.  Wobec słabo zachowanych materiałów archiwalnych trudny jest do ustalenia czas powstania wsi. Maciej Dancewicz przypuszcza, że mogło mieć  to miejsce na przełomie XVII i XVIII w. Z kolei Antoni Dancewicz, autor strony internetowej poświęconej miejscowości, przesuwa czas jej powstania nawet na XVII w. Wydaje się to jednak mało zasadne, nie pojawia się ona  bowiem w żadnych odnalezionych wykazach archiwalnych z w. XVII, ani początku w. XVIII. Dopiero w r. 1799 przysiółek Puźnik odnajdujemy na mapie.  Jak się wydaje podstawę do określenia czasu powstania wsi stanowi dla Antoniego Dancewicza liczba ludności z r. 1816 – 311 osób, w tym 40 szlachty  rustykalnej, prawdopodobnie czynszowej, zaś w r. 1824 – 348 osób. 

Puźniki, jako niewielki przysiółek, na pewno istniały od ostatniej ćwierci XVIII w., w tym okresie nie są jednak traktowane jako osobna miejscowość. Pozwala to ostrożnie datować ich powstanie na ok. połowę XVIII w. Prawdopodobnie pod koniec w. XVIII lub na początku w. XIX nastąpił szybszy rozwój osady. Jednakże „Skorowidz” z r. 1868 opierający się o spis z r. 1857 chociaż wymienia Puźniki, jako osobną miejscowość, to liczbę ludności podaje wspólnie z miastem Baryszem. Antoni Dancewicz przytacza również  opowieść swojego wuja odnośnie do powstania miejscowości: „Po upadku powstania, niezależnie od tego czy ktoś brał w nim udział, czy tylko zaciągnął się był ścigany i prześladowany. Niektórzy szukali schronienia w niedostępnych lasach. Jedna z takich grup niedoszłych powstańców schroniła się w lasach należących do hrabiego Szawłowskiego w okolicy zwanej Pilawa. Osadę  stopniowo rozbudowano i na pamiątkę tego, że spóźnili się na powstanie nazwali tę osadę Pużniki.” Relacja ta, jak zauważa sam Antoni Dancewicz, jest  mało wiarygodna i zaliczyć ja można do lokalnych legend. W r. 1870 Puźniki miały 557 mieszkańców a w r. 1880 – 640. W przeważającej większości były  to osoby przyznające się do polskiego pochodzenia, Antoni Dancewicz przypuszcza nawet, że od początku wieś była zamieszkała przez zubożałą szlachtę. Jednakże w r. 1841 miało w niej mieszkać oprócz Polaków 20 Rusinów,  a w r. 1880 – 567 Polaków, 55 Rusinów i 18 Żydów. W r. 1900 – 790 Polaków,  44 Rusinów, i 18 Żydów. Według spisu z 1921 r. Puźniki liczyły 833 mieszkańców, z czego większość przyznawała się do narodowości polskiej (831 osób),  w tym była niewielka społeczność żydowska, zaś jako Rusini określiły się 2 osoby. W r. 1939 w miejscowości mieszkało 1020 Polaków i 20 Rusinów. 

Mieszkańcy Puźnik wyznania rzymskokatolickiego przynależeli wówczas do parafii w Baryszu, parafia greckokatolicka była natomiast w Welesniowie. Początkowo wieś należała do dóbr Barysz, a więc w r. 1777  znajdowała się w rękach Pelagii Potockiej. W r. 1780 jako jej właściciele wymieniani byli Pelagia Potocka, Franciszek Rerich i Jakub Smoniewski, a w 1799 r.  Kajetan Potocki (1751‒1814). Od co najmniej lat 30. XIX w. właścicielami Puźnik byli Szawłowscy, a wśród nich Tytus (ur. 1819), a następnie jego syn Stanisław (ur. 1844). Zapewne na początku XX w. miejscowość znalazła się  w rękach Świdrygiełłów-Świderskich. W okresie dwudziestolecia międzywojennego właścicielem ziemskim był Władysław Świdrygiełło-Świderski. 

W r. 1880 mieszkańcy zbudowali w Puźnikach kościół drewniany na podmurówce, w r. 1900 był jeszcze powiększony i uroczyście poświęcony. Początkowo był to kościół filialny. W r. 1904 erygowano przy nim parafię, na którą fundusze wyłożył Artur Cielecki. Pierwszym proboszczem miał być ks.  Karol Zoeller (1847‒1904), katecheta gimnazjalny ze Stryja i niegdysiejszy wikary w Koropcu. Od 17 sierpnia 1905 r. parafię w Puźnikach abp Józef Bilczewski powierzył ojcom saletynom. Proboszczem został wówczas ks. Gabriel  Vanroth (1875‒1941), przybyły do Polski dwa lata wcześniej ze Szwajcarii, wikarym był zaś ks. Franciszek Schnyder. W tym samym roku, 30 listopada otwarto w Puźnikach pierwszy dom zakonny, którego przełożonym był ks. Gabriel  Vanroth, a jego radnymi ks. Salomon Schalbetter i ks. Franciszek Schnyder. Ponadto wysłano do Puźnik misjonarzy ks. Eugeniusza Picarda (1880‒1964),  br. Edwarda Meichtry’ego (1873‒1946), ks. Salomona Schalbettera i ks. Edwarda Roux’a (1878‒1949). Inspekcji placówki dokonał generał zakonu ks. Józef  Perrin. Rozpoczęto wówczas przygotowania do założenia Szkoły Apostolskiej,  otwartej 17 marca 1906 r. Jej dyrektorem został ks. Salomon Schalbetter, natomiast profesorami księża: Eliasz Roux, Eugeniusz Picard, Antoni Zehner oraz świeccy nauczyciele. Następnie do pracy w USA odwołano ks. Franciszka  Schnydrea (1906 r.) i ks. Gabriela Vanrotha (1908 r.) , a na ich miejsce przybyli księża Antoni Zehner (1907 r.), Józef Baccus (1908 r.), August Gauthier  (1909 r.), Franciszek Dantin (1910 r.) i Józef Marcin Mathian (1911 r.). Niewystarczające warunki lokalowe, a być może również niezbyt dogodne położenie wsi, spowodowały o przeniesieniu Szkoły Apostolskiej do Dębowca, gdzie  w latach 1910‒1911 wybudowano nowy obiekt uruchomiony na jesieni r. 1911 r. Niemniej pracę duszpasterską ojcowie saletyni prowadzili w Puźnikach do 12 maja 1921 r. Za ich czasów wybudowano przy kościele murowany budynek parafialny. Przypuszczalnie w r. 1921 parafię objął ks. Karol Chmielewski (ur. 1885), który przybył do Puźnik z Rosji w r. 1918. Był on założycielem m.in.  kasy pożyczkowej, zlewni mleka, kółka rolniczego, szkółki tkackiej produkującej dywany i płótna użytkowe, chóru męskiego (zajął II miejsce w konkursie  pow. w Buczaczu), amatorskiego teatru, organizacji Strzelec i Stowarzyszenia Katolickiego. We wsi znajdowała się również szkoła trywialna. W tym czasie najbliższy urząd pocztowy znajdował się w Baryszu. W Puźnikach działała w latach 30. XX w. Ochotnicza Straż Pożarna.

Wieś była ulicówką ulokowaną po obu stronach drogi. O jej charakterze w okresie międzywojennym mówi nieco więcej relacja Antoniego Dancewicza, który jako dziecko spędzał w Puźnikach wakacje: „W Pużnikach żyło się jak w oazie odseparowanej od świata zewnętrznego, z którego wieści docierały rzadko, przynoszone przez tych, którzy musieli udać się do miasteczka w interesach lub sprawach urzędowych, albo przez przybyszów i wędrowców. Ale nam, dzieciom na wakacjach (było nas kilkoro) i te wiadomości nie były potrzebne. Żyliśmy swoimi sprawami, dniem codziennym, rozkoszując się całkowitą swobodą, wyprawami do lasu, łażeniem po drzewach owocowych, przede wszystkim czereśniach i odwiedzaniem innych krewnych. Według wspomnień mojej siostry, w Pużnikach każdy był w jakimś sensie naszym krewnym. Bliższym lub dalszym. Z bliższych  były rodziny naszego stryja i ciotek. Z dalszych trudno wyliczyć. Były to rodziny Krowickich, Karpińskich, Wiśniewskich, Przybyłowiczów, Stanisławskich, Kosińskich i innych.”  Wieś słynęła z sadów owocowych ciągnących  się po obu jej stronach na ok. 3 km. Działało w niej 5 kowali, 2 stolarzy, 2  szewców 3 cieśli i 1 kołodziej, a także bednarz. Były również dwa sklepy prowadzone przez Kółko Rolnicze oraz J. Działoszyńskiego. Według spisu mieszkańców Puźnik sporządzonego przez Antoniego Wiśniewskiego mieszkało  w nich do wojny i podczas niej 247 rodzin oraz ksiądz i zakonnice. Zgodne jest to z innymi szacunkowymi danymi, według których przed II wojną  światową w 200 gospodarstwach mieszkało ok. 800 osób oraz informacją, że w r. 1931 były 192 domy.

W r. 1939 wieś zajęły wojska radzieckie, w r. 1940 wywieziono ok. 50 osób na Sybir. W 1941 r. wkroczyły wojska niemieckie. W r. 1942 zorganizowano samoobronę współpracującą z Armia Krajową. Jej komendantem był por.  Mieczysław Warunek. W r. 1943 przechodzący przez wieś oddział partyzancki obrabował sklep, co spowodowało oskarżenie mieszkańców o współpracę z nimi. W odwecie spalono 12 zagród i jako zakładników wzięto kilkunastu mężczyzn, których jednak wypuszczono. We wrześniu 1943 r. miały  miejsce dwa pierwsze ataki UPA na wieś. Spalono wówczas część zabudowań na jej skraju, nikt jednak nie został zamordowany. W styczniu 1944 r. miało  miejsce kolejne aresztowanie przez milicję ukraińską 6 Polaków za niedopełnienie obowiązku kontyngentu. Samoobronie udało się ich jednak odbić. Wraz ze zbliżaniem się frontu coraz częstsze stawały się aresztowania i rewizje. 18 lipca 1944 r. do Puźnik wkroczyła armia radziecka. Większość mężczyzn wstąpiła albo do powstającej w Koropcu miejscowej policji, albo też do Wojska Polskiego. W tym czasie w okolicy pojawił się oddział UPA  powracający z okolic Stanisławowa, w większości składający się z mieszkańców sąsiednich wsi.

12 lutego do wsi przybyli żołnierze radzieccy, którzy, jak  zapewniali - gwarantują mieszkańcom bezpieczeństwo. Jednakże już po ich wyjeździe, w nocy z 12 na 13 lutego 1944 r. miał miejsce tragiczny w skutkach  atak na wieś, którą okrążono i zaatakowano z 3 stron. Walka trwała kilka godzin, w jej wyniku zamordowanych zostało 112 osób. Niemal cała wieś, poza  budynkami murowanymi, została spalona. Pomimo zagłady część mieszkańców, których budynki ocalały, zdecydowała się pozostać. Większość jednak,  po kilkudniowym pobycie na plebanii, udała się do Koropca i Buczacza. Z Buczacza większość wyjechała na Ziemie Odzyskane, głównie do Niemysłowie  oraz Katowic koło Wrocławia. Niemniej we wsi pozostało kilka rodzin ukraińskich, polskich i mieszanych. W r. 1946 do wsi sprowadzono Łemków oraz  Ukraińców wysiedlonych z terenów nadgranicznych, zaś w budynku plebanii urządzono szkołę. W 1949 r. władze sowieckie zdecydowały się całkowicie zlikwidować wieś, zmuszając mieszkańców do opuszczenia domów, które  zburzono. Przetrwał jedynie cmentarz i kaplica znajdująca się przy kościele. Grunty rolne weszły w obszar sąsiednich kołchozów, a miejscowe sady są  wykorzystywane do dzisiaj.

Na cmentarzu pochowani są również - Leokadia Dancewicz, Jan Hałuszczyński i Wojciech Kosiński, ich nagrobki nie zostały objęte inwentaryzacją w roku 2008.

https://puzniki.pl/ https://archiwum.rp.pl/artykul/792151-Zaglada-Puznik.html

https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/cmentarze-na-ukrainie-2021-kresowe

https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/kresowe-cmentarze-na-ukrainie-2020 https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/322021029

Autor dziękuję za uwagi p. Konradowi Zaleskiemu