Położony na Wyspie św. Ludwika w Paryżu Hôtel Lambert to nie tylko legendarny salon intelektualny, kulturalny i polityczny Wielkiej Emigracji, nierozerwalnie złączony z postacią Adama Jerzego ks. Czartoryskiego (1770-1861), ale także arcydzieło architektury klasycystycznej.

Twórcy Hôtelu Lambert
Hôtel Lambert został zaprojektowany przez Louisa Le Vau (1612–1670), jednego z czołowych francuskich architektów barokowego klasycyzmu z czasów Ludwika XIV. Rezydencję wzniesiono w latach 1640–1644 dla finansisty Jean-Baptiste’a Lamberta de Thorigny (zm. 1644), który posiadał wiele reprezentacyjnych posiadłości.

Budynek nie miał nic wspólnego z hotelami w dzisiejszym rozumieniu. Powstał jako tzw. hôtel particulier, czyli luksusowa rezydencja, będąca demonstracją bogactwa i prestiżu właściciela. W Polsce najbliższym odpowiednikiem takiego budynku jest pałac miejski.

Wnętrza Hôtel Lambert zdobili sławni ówcześni projektanci i sztukatorzy, tacy jak Charles Le Brun, François Perrier i Eustache Le Sueur, tworząc jeden najbardziej innowacyjnych i spójnych ikonograficznie przykładów malarstwa dekoracyjnego we Francji połowy XVII w. Freski i sztukaterie we wnętrzu gmachu były tworzone przez niemal pięć lat, czego efektem są m.in. monumentalne i śmiałe freski alegoryczne nawiązujące do mitu Heraklesa.

Niektóre dzieła sztuki, które pierwotnie znajdowały się w Hôtel Lambert, trafiły do kolekcji królewskiej, a później do Luwru, gdzie pozostają do dziś Wyjątkowym miejscem był Cabinet de l’Amour (Gabinet Miłości), który w swojej pierwotnej aranżacji miał wnękę na łóżko z baldachimem.

W latach 40. XVIII w. markiza du Châtelet i jej kochanek Voltaire używali Hôtel Lambert jako swojej paryskiej rezydencji. Markiz du Châtelet sprzedał budynek Claude'owi Dupinowi i jego żonie Louise-Marie, którzy kontynuowali tradycję intelektualnego, kulturalnego i politycznego salonu w tym miejscu. Dupinowie byli krewnymi pisarki George Sand, która często gościła w rezydencji. Jej spotkania w tym budynku z Fryderykiem Chopinem zapoczątkowały polski wątek w historii Hôtel Lambert, który trwał i współtworzył atmosferę tego miejsca nieprzerwanie przez przez kolejne 130 lat.

Hôtel Lambert i jego właściciele - Czartoryscy
Adam Jerzy ks. Czartoryski, zwany „niekorowanym królem Polski”, kupił nieruchomość w 1842 r. Za kulisami transakcji stali ponoć Fryderyk Chopin i Eugène Delacroix, którzy namówili do zakupu Annę z Sapiehów, żonę księcia. Czartoryski nie mógł odmówić. Jak zauważa historyk Rafał Habielski, ówczesna IV dzielnica Paryża należała do jednych z najgorszych, więc nabywca prawdopodobnie nie przepłacił za rezydencję.

Nowy właściciel, Adam Jerzy Czartoryski, był wybitną postacią swojej epoki. W młodości związany z dworem carskim, działał jako orędownik reform i zwolennik niepodległości Polski pod berłem Romanowów. Piastował stanowisko ministra spraw zagranicznych Imperium Rosyjskiego i pełnił rolę osobistego doradcy cara Aleksandra I. Podczas Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku zasłynął jako jeden z architektów Królestwa Polskiego. W czasie powstania listopadowego (1830-1831) dołączył do władz powstańczych, będąc m.in. prezesem Rządu Narodowego. Jako senator podpisał akt detronizacji Mikołaja I Romanowa, za co car skazał go zaocznie na karę śmierci przez ścięcie. Po upadku powstania Czartoryski uciekł do Francji, rozpoczynając emigracyjny etap swojego życia.

Hôtel Lambert - centrum polskości w Paryżu
Paryska rezydencja Hôtel Lambert stała się centrum polskości nad Sekwaną, pełniąc rolę głównego ośrodka Wielkiej Emigracji oraz nieoficjalnej ambasady nieistniejącej na mapie Polski. To właśnie stąd promieniowała idea polskiej niepodległości, o której niestrudzony Adam Czartoryski nie pozwalał zapomnieć władcom i społeczeństwom ówczesnego świata.

Hôtel Lambert pełnił również rolę placówki polskiego wywiadu, zarządzanej przez zaufanego współpracownika księcia, Karola Sienkiewicza. Jako osobisty sekretarz Adama Czartoryskiego, Sienkiewicz nadzorował siatkę agentów i informatorów działających w Europie i poza nią. Hôtel Lambert przeszedł do historii nie tylko jako nieruchomość, lecz także jako obóz polityczny zabiegający o wyzwolenie Polski.

Rezydencja pozostawała jednocześnie salonem kulturalnym i klubem dyskusyjnym, goszczącym wielu wybitnych Polaków. Bywali tu Fryderyk Chopin (który skomponował słynnego poloneza z myślą o corocznych balach organizowanych w rezydencji), Cyprian Kamil Norwid (podobno nigdy nie odmawiano mu wina), Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński, Józef Bem - by wymienić tylko najważniejszych. W Hôtel Lambert gościła również zagraniczna elita, m.in. Eugène Delacroix, Honoré de Balzac i Franz Liszt. Bez przesady można stwierdzić, że ten na wskroś polski dom był jednym z czołowych salonów intelektualnych ówczesnej Europy.

Hôtel Lambert i jego kolejni właściciele
Po śmierci księcia w 1861 r. budynek pozostawał w rękach jego spadkobierców. Na przełomie wieków Hôtel Lambert dyskretnie podzielono na kilka luksusowych apartamentów na wynajem. Stał się domem wpływowych i zamożnych osób, w tym barona de Redé, który od 1947 r. wynajmował parter budynku. De Redé spędzał tu czas ze swym kochankiem Arturo López- Willshaw’em, który formalnie był żonaty. Przyjęcia Redé i Lopez-Willshaw należały do najbardziej celebrowanych w całym Paryżu. W 1969 r. de Redé wyprawił tutaj swój najsłynniejszy Bal Oriental, którego gośćmi byli m.in.: Guy de Rothschild, Salvador Dalí, Brigitte Bardot czy Małgorzata II, królowa Danii.

W 1975 r. spadkobiercy Czartoryskich sprzedali Hôtel Lambert baronowi Guy de Rothschild, którego żona Marie-Hélène de Rothschild była bliską przyjaciółką barona de Redé. Była to wówczas jedna z najsłynniejszych transakcji na europejskim rynku nieruchomości. Suma sprzedaży wyniosła 6 mln ówczesnych dolarów. We wrześniu 2007 r. Hôtel Lambert znowu zmienił właścicieli, został sprzedany Abdullahowi bin Khalifa al-Thani, bratu emira Kataru, za rzekomą kwotę 80 milionów euro.

Budynek wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wymagał gruntownej renowacji, ponieważ elementy jego drewnianej konstrukcji spróchniały. Nowy plan dotyczący remontu i modernizacji budynku (m.in. planowano montaż wind, klimatyzacji, budowę parkingu podziemnego) wywołał kontrowersje oraz protesty historyków i konserwatorów. Jeden z zabytkoznawców stwierdził, że projekt przywołuje „estetykę willi Jamesa Bonda”. Była lokatorka Michèle Morgan, ikona francuskiego kina, sugerowała, że zamożni klienci, którzy pragną luksusowej, nowoczesnej rezydencji „szytej na miarę”, powinni rozważyć większy teren na obrzeżach Paryża a nie zabytkową lokalizację ograniczoną ze wszystkich stron przez Sekwanę. Jednak Alain-Charles Perrot, architekt odpowiedzialny za projekt, zasugerował, że obiekcje wobec przebudowy miały kontekst rasistowski.

Po kilku latach sporów zawarto ugodę między właścicielami a Ministerstwem Kultury i paryskim ratuszem i zezwolono na remont pod nadzorem Bâtiments de France - urzędu konserwatorskiego. Prace rozpoczęły się w 2010 r. Niestety, 10 lipca 2013 r. część budynku została poważnie uszkodzona przez pożar, który wybuchł na dachu podczas prac remontowych. Łazienka z uważanymi za arcydzieło freskami sufitowymi została całkowicie zniszczona podczas akcji strażaków. Mocno uszkodzone zostały także freski w Sali Herkulesa.

Krążyły pogłoski, że w latach 70. XX w. rodzina Czartoryskich złożyła rządowi PRL korzystną propozycję nabycia nieruchomości. Ofertę podobno jednak odrzucono. Nie udało się jednak odnaleźć dokumentów potwierdzających fakt, że takie rozmowy rzeczywiście miały miejsce. Szkoda, ponieważ ambasada niepodległej Rzeczpospolitej w Hôtel Lambert byłaby ziszczeniem wielkiego marzenia Adama ks. Czartoryskiego.