Portret Juliana Niedzielskiego, fot. przed 1901, domena publiczna
Źródło: Wikimedia Commons
Fotografia przedstawiająca Julian Niedzielski
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001975-P/160597

Julian Niedzielski

Identyfikator: POL-001975-P/160597

Julian Niedzielski

Julian Niedzielski, polski architekt doby historyzmu. Urodził się 18 maja 1849 roku w Stryszowie koło Wadowic, zmarł 20 października 1901 roku w Wiedniu. Pobierał nauki w krakowskim Instytucie Technicznym, które ukończył w 1868 r. Jednym z jego nauczycieli był tam Filip Pokutyński, znany krakowski architekt. Najważniejszym jednak etapem edukacji Niedzielskiego, który zadecydował o przyszłej ścieżce jego kariery, okazały się studia na wiedeńskiej Politechnice u Heinricha von Ferstla w latach 1868-1870. Ten jeden z najbardziej prominentnych twórców doby historyzmu, docenił talent młodego Polaka i po ukończeniu przez niego studiów zatrudnił w swojej pracowni.

Kilkanaście lat pracy u Ferstla ostatecznie ukształtowało osobowość twórczą Niedzielskiego. Pracował on wówczas przede wszystkim przy ostatnim wielkim wiedeńskim dziele swego mistrza: budynku głównym Uniwersytetu przy reprezentacyjnej Ringstrasse. Projektując go, Ferstel nawiązywał do renesansowej architektury włoskiej, do której zamiłowanie przejął także Niedzielski. Odbył on trzy podróże do Włoch, poświęcone przede wszystkim zgłębianiu architektury cinquecenta.

Szczególne znaczenie głos Niedzielskiego miał w końcowym etapie budowy Uniwersytetu, po nagłej śmierci Ferstla (1883) gdy kierownictwo robót oficjalnie przejął Karl Köchlin. Za swą pracę Polak otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa. Innym prestiżowym zleceniem, stanowiącym kontynuację robót mistrza była restauracja kościoła szkockiego w Wiedniu (od 1885 r.).

Jednocześnie lata pracy w wiedeńskim atelier Ferstla były czasem nawiązywania ważnych relacji zawodowych – Niedzielski rozpoczął współpracę z kolegą z pracowni Hansem Mikschem, sformalizowaną wkrótce jako spółka (Miksch & Niedzielski). Działali przede wszystkim na terytorium dzisiejszych Czech (Miksch pochodził z Liberca). Ich pierwszy projekt ¬ teatr w Libercu (1881) przyniósł im pierwszą nagrodę w konkursie, nie został jednak zrealizowany. Podobnie na papierze pozostały inne projekty Miksch & Niedzielski dla tego miasta: ratusz (2 nagroda w konkursie 1887) i muzeum rzemiosła (1887 i 1894). Najważniejszym budynkiem wzniesionym przez spółkę w Libercu pozostaje neorenesansowa kasa oszczędności (1888-1891). Miksch & Niedzielski dużo pracowali w nieodległym Uściu na Łabą: ich projektu jest tamtejsza ewangelicka szkoła (1891), fabryka Wolfrumów (1895 – obecnie silnie przebudowana), mauzoleum Wolfrumów (1895 – nie istnieje) oraz wille najbogatszych obywateli: Ludwiga Wolfruma (1889), Jacoba Weinmanna (1895), Ignaza Petschka (1902), Karla Friedricha Wolfruma (1910). Dziełem spółki jest też willa Rudolfa Larischa (1888) w Karniowie na Śląsku Opawskim, blisko granicy z Polską. Budowle te dokumentują umiejętne operowanie przez architektów różnymi konwencjami historyzmu, dostosowanymi do gustu właścicieli i typologii budynku ¬ od klasycyzmu (mauzoleum) przez włoski renesans (szkoła), po rożne odmiany północnego renesansu i baroku (wille).

Ważnym elementem w oeuvre Niedzielskiego były budowle przeznaczone dla intensywnie rozwijających się uzdrowisk: w 1884 r. razem z Janem Zawiejskim, młodszym kolegą z pracowni Ferstla, zwyciężył w konkursie na dom zdrojowy w Krynicy .¬ Neorenesansowy projekt realizowano do 1887 r., pozostaje on do dziś jednym z najbardziej reprezentacyjnych gmachów miasta. Z kolei prestiżowym triumfem konkursowym spółki Miksch & Niedzielski jest bogato zdobiona neobarokowa kolumnada w Mariańskich Łaźniach (1889, realizacja 1892-1893).

Choć projektował głównie na prowincji, Niedzielski pozostawał architektem wiedeńskim. W spółce z Mikschem w stolicy zbudował dom przy Wollzeile 36 (1890, obecnie pozbawiona dekoracji) oraz bramę wejściową i restaurację w ogrodzie zoologicznym na Praterze (1893, zburzone 1902).

W 1896 r. Niedzielski wstąpił do służby państwowej, zostając radcą budowlanym przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Odrestaurowawszy reprezentacyjne pomieszczenia tego resortu objął wspólnie z Ottonem Hoferem artystyczne kierownictwo nad budową Nowego Hofburgu, jego dziełem jest tamtejsza wielka sala recepcyjna (1897-99). Od 1899 r. jako starszy radca budowlany w departamencie budowli lądowych uczestniczył w opracowywaniu projektów rożnych budynków użyteczności publicznej.

Choć niemal całe życie zawodowe Niedzielski spędził poza Galicją, utrzymywał kontakty z polskim środowiskiem, był powoływany na sędziego w prestiżowych konkursach: na pomnik Mickiewicza w Krakowie, teatr miejski (dzisiejszy Słowackiego) tamże, oraz Galicyjską Kasę Oszczędności we Lwowie. Po pożarze Nowego Sącza architekt wykonał konkursowy projekt nowego ratusza (1895), przypisuje mu się także kilka pomniejszych prac.

Zmarł nagle, pochowany na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu, gdzie spoczywa w kwaterze zasłużonych (magistrat nadał pochówkowi status tzw. Ehrengrab). Udana kariera zawodowa, dobry poziom twórczości i wysoka ocena u współczesnych nie przełożyły się na sławę pośmiertną. Niedzielski jest dziś architektem stosunkowo mało znanym, do czego niewątpliwie przyczynił się fakt, że większość jego dzieł jest poza granicami Polski.

Osoby powiązane:

Bibliografia i archiwalia:

  • Brandstetter Jutta, „Julian Niedzielski" w: „Architektenlexikon Wien 1770 - 1945".
  • Rożek Michał, „Niedzielski Julian”, w: „Polski Słownik Biograficzny”, t. 22, Wrocław 1977, 746-747 [zawiera dalszą bibliografię].
  • Zawiejski Jan, „Julian Niedzielski”, „Architekt” 3, 1902, nr 2, szp. 9-12.

Bibliografia uzupełniająca:

Opracowanie:

Marek Czapelski
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Julian Niedzielski
Portret Juliana Niedzielskiego, fot. przed 1901, domena publiczna

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz