Podczas II wojny światowej Szwajcaria stała się schronieniem dla wielu uchodźców, w tym Polaków. W 1943 r. do wsi Les Verrières przybyło kilkuset internowanych polskich żołnierzy z 2. Dywizji Strzelców Pieszych, aby wspierać lokalną gospodarkę. Jak społeczność tej niewielkiej miejscowości, będącej kluczowym przejściem granicznym na zachodzie, oddalonej zaledwie 14 km na wschód od dużego francuskiego miasta Pontarlier, zareagowała na przybycie internowanych? Jakie ślady pozostawili polscy żołnierze w krajobrazie Les Verrières?

Geneza pobytu polskich żołnierzy w Les Verrières

Dywizja Strzelców Pieszych, walcząca we Francji w 1940 r., po dwóch dniach starć z Niemcami w rejonie wzgórz Clous de Doubs, przekroczyła granicę francusko-szwajcarską w nocy z 19 na 20 czerwca, gdy skończyła im się amunicja. Zgodnie z prawem międzynarodowym zostali internowani. Ich pobyt w Szwajcarii regulowały przepisy wewnętrzne, takie jak rozporządzenie dotyczące obozów dla więźniów i internowanych z 20 czerwca 1940 r. oraz zasady lokalizacji jeńców wojennych z 12 marca 1943 r.

Przybycie polskich żołnierzy do Szwajcarii podczas II wojny światowej było źródłem wielu wyzwań politycznych, logistycznych i ekonomicznych. Po upadku Francji władze szwajcarskie, obawiając się ataku ze strony Trzeciej Rzeszy, rozważały współpracę z Niemcami. Ostatecznie, w lipcu 1940 r., zdecydowano się jednak na utrzymanie niezależności i wzmocnienie obronności kraju. W przypadku agresji planowano wykorzystać doświadczenie bojowe 2. Dywizji Strzelców Pieszych.

Sytuacja polskich żołnierzy w Szwajcarii zmieniała się dynamicznie. Początkowo, aby obniżyć koszty i ułatwić kontrolę, zdecydowano o ulokowaniu ich w dużych obozach w kantonie Berno. Jednakże, takie rozwiązanie powodowało liczne napięcia wśród internowanych. W odpowiedzi na te problemy, wiosną 1941 r., żołnierze zostali rozmieszczeni na siedmiu różnych odcinkach internowania, obejmujących cały kraj.

Trudności gospodarcze związane z konfliktem zbrojnym skłoniły władze do wprowadzenia w październiku 1940 r. tzw. Planu Wahlena. Plan ten zakładał wykorzystanie siły roboczej polskich żołnierzy na rzecz szwajcarskiej gospodarki. Prace, często wykonywane w ciężkich warunkach, wymagały przemieszczania się i były wynagradzane znacznie niżej niż płace otrzymywane przez szwajcarskich robotników, co często budziło rozgoryczenie wśród Polaków. Podczas pięcioletniego pobytu polscy żołnierze stacjonowali przynajmniej raz w ponad 1200 różnych miejscowościach, realizując  w ich okolicach różnorodne zadania.

Pobyt polskich żołnierzy przy francusko-szwajcarskiej granicy w Les Verrières

Jak zauważa historyk Philippe Hebeisen, „Les Verrières, z uwagi na swoje położenie, uzyskało wyjątkową pozycję podczas wojny.” To właśnie tutaj, 15 lipca 1940 r., Heinrich Himmler, w otoczeniu swoich zwolenników, wygłosił słynną propagandową przemowę, kpiąc ze stanowiska i siły Szwajcarii, co stało się symbolem zmiany układu sił. Po kapitulacji Francji w 1940 r. granica szwajcarsko-francuska była nieprzerwanie kontrolowana - najpierw przez Wehrmacht, a następnie przez niemieckie władze celne. Granicy pilnowali także szwajcarscy żandarmi. Przejście graniczne wciąż umożliwiało jednak przepływ ludzi i towarów, którymi często wymieniali się również celnicy. Jedni byli podejrzewani o szpiegostwo, inni oskarżani o bierność. Co robili w tej okolicy i jaką postawę wobec miejscowej ludności przyjęli polscy żołnierze?

W 1943 r. do obozu w Les Verrières przybyła grupa żołnierzy z Kompanii Telegraficznej 2. Dywizji Strzelców Pieszych, aby pomagać przy pracach polowych i inżynieryjnych. Ich zadania obejmowały instalacje telefoniczne, ważne z perspektywy obronności kraju, meliorację terenów i budowę dróg. Codzienne życie żołnierzy regulowały szwajcarskie przepisy, które narzucały wiele ograniczeń, w tym dotyczące kontaktów z lokalną ludnością i szwajcarskimi żołnierzami. Przepisy obowiązujące od listopada 1941 r. były rozwieszane na dużych pomarańczowych afiszach w miejscach publicznych. Oprócz zakazów, obejmowały one wskazówki dla Szwajcarów, jak powinni zachowywać się w stosunku do internowanych. Chociaż w 1942 r. rygor został nieco złagodzony, Polakom łamiącym regulamin groził pobyt w obozach karnych. Mimo to, podczas pobytu w Les Verrières, wielu żołnierzy utrzymywało dobre relacje z lokalną ludnością cywilną, a nawet włączało się w działania lokalnego ruchu oporu, wspierając aliantów.

Podarunek od polskich żołnierzy dla lokalnej społeczności w postaci kaplicy

Świadectwem pracy polskich internowanych żołnierzy w krajobrazie Les Verrières jest drewniana katolicka kaplica, którą pozostawili w centralnej części wsi. Ta niewielka, wernakula struktura, o symetrycznej fasadzie i dużych drzwiach wejściowych, została wzniesiona zgodnie z tradycją lokalnej architektury w 1943 r. Kaplicę wieńczy sygnaturka z krzyżem, a w  jej wnętrzu znajduje się ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Budowa kaplicy była wyrazem szacunku i wdzięczności polskich żołnierzy wobec mieszkańców Szwajcarii, którzy podczas wojny zapewnili im schronienie. Kaplica, choć mała, stała się trwałym śladem obecności Polaków w Les Verrières, podobnie jak tablica pamiątkowa umieszczona w miejscowej szkole.