Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Zelwie - zabytkowy kościół parafialny w Zelwie, w miasteczku rejonowym obwodu grodzieńskiego Republiki Białorusi. Zbudowany w 1913 r. w stylu zmodernizowanego neogotyku według projektu architekta Józefa Piusa Dziekońskiego.

Historia parafii i kościołów w Zelwie
Pierwszy kościół w miejscowości zwanej Zelwą Wielką został ufundowany w 1470 r. przez właściciela dziedzicznego dóbr Michała Naczowicza (Nocewicza, Nacewicza). Otrzymał wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, św. Jakuba i Michała Archanioła.

Kolejny, pw. Trójcy Świętej, usytuowany na wysokim wyniesieniu górującym na rynkiem, w centrum dzisiejszego miasteczka, powstał po 1614 r. z fundacji Lwa Sapiehy. Zbudowany był z muru pruskiego i posiadał wieżę w fasadzie. Został zniszczony podczas wojny północnej.

Następny został wzniesiony w tym samym miejscu w latach 1739-1743 kosztem kolatora Antoniego Kazimierza Sapiehy i staraniem proboszcza Konstantego Jaskołłda, kanonika inflanckiego. Drewniana świątynia miała centralizującą formę - plan zbliżony do krzyża greckiego, na skrzyżowaniu ramion wznosiła się wielka kopuła oświetlona oknami. Została w pełni wyposażona dopiero w końcu XVIII w. W latach 30. XIX w. była już w bardzo złym stanie i w 1836 r. proboszcz ks. Jan Kotzigk zwrócił się do biskupa wileńskiego z prośbą o pozwolenie na budowę murowanego kościoła.

W 1839 r. wzniesiono prowizoryczną drewnianą kaplicę i rozebrano stary kościół. Ostatecznie pozwolenie na budowę nowej świątyni uzyskano dopiero w 1858 r., a w 1860 r. na miejscu rozebranego kościoła zaczęto wznosić nowy, murowany, z kamienia polnego i cegły. Gmach udało się jednak doprowadzić jedynie do wysokości okien, ponieważ w 1863 r. władze zabroniły dalszej budowy ze względu na aktywne wspieranie powstania styczniowego przez proboszcza Kotzigka.

W 1866 r. parafia została skasowana, a nieukończony kościół został przeznaczony na świątynię prawosławną, lecz do 1907 r. nie podjęto przy nim żadnych prac. Zamknięto tymczasową kaplicę, którą następnie rozebrano ok. 1895-1904 r.

W 1897 r. miejscowi katolicy zwrócili się do gubernatora grodzieńskiego z prośbą o zwrot murów nieukończonego kościoła, a następnie o udzielenie zgody na budowę nowej świątyni w innym miejscu. W 1908 r. władze wydały ostateczną decyzję odmowną co do zwrotu zaczętej budowli, jednak w marcu 1905 r. uzyskano zgodę na wybudowanie na obrzeżu miasta nowego kościoła, który miał stanowić filię parafii w Krzemienicy. Pomimo powołania komitetu i zbiórki funduszy budowa odwlekała się. Pierwszy projekt powstał w 1906 r., jednak komitet uznał, że świątynia będzie zbyt okazała. Na rynku miasta wystawiono tymczasową kaplicę.

Przełom lat 1906-1907 to czas krwawych konfliktów na tle wyznaniowym. Katolicy podjęli wówczas nieudaną próbę odzyskania murów kościoła, którego budowa rozpoczęła się w 1860 r. Do nieużytkowanych murów wniesiono obrazy świętych, ustawiono krzyż i prowizoryczny ołtarz. Proboszcz prawosławny, którego jurysdykcji przekazano mury, również wybudował tu i wyświęcił ołtarz, wkrótce wszczął też starania o wykończenie cerkwi, na co uzyskał zgodę i zapomogę rządową. W odpowiedzi  2 stycznia 1907 r. grupa katolików otoczyła kościelne wzgórze, zapobiegając wyładunkowi kamieni do budowy cerkwi. W wyniku interwencji policji zginęło 7 osób, ok. 30 zostało rannych, a 22 stanęło przed sądem. Cerkiew wykończono w latach 1909-1910.

Sprawa budowy nowego kościoła nie została jednak zaniechana. 1 lutego 1909 r. gubernatorowi grodzieńskiemu przedłożono drugi, skromniejszy projekt kościoła autorstwa architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Kamień węgielny pod świątynię na parceli położonej na północno-zachodnim obrzeżu miasteczka poświęcony został 27 czerwca 1910 r. Ostatecznie nowy gmach został ukończony we wrześniu 1913 r., a 29 października 1913 r. dziekan wileński ks. Czerniawski poświęcił go pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Niezamożna parafia mogła pozwolić sobie jedynie na skromne wyposażenie świątyni.

We wrześniu 1939 r. bojówka komunistyczna zamordowała księdza Jana Kryńskiego - proboszcza parafii rzymskokatolickiej - oraz proboszcza parafii prawosławnej w Zelwie. Obie świątynie zostały zamknięte. Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny przekazano w gestię rady gminnej, mieściły się w nim m.in. magazyn zbóż i skład butelek. Kościół pw. Trójcy Świętej „na górce” popadł w ruinę, pozostały z niego jedynie fundamenty oraz pozostałości cmentarza przykościelnego z kilkoma nagrobkami z XIX-XX w.

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny został oddany wiernym w 1989 r. Reaktywowana rok później parafia funkcjonuje obecnie pod tradycyjnym wezwaniem Trójcy Przenajświętszej. Przed 1998 r. kościół gruntownie odremontowano, a w 2001 r. wykonano komplet stylizowanego na neogotyckie wyposażenia. Parafia jest obecnie obsługiwana przez księży misjonarzy klaretynów.

Architektura kościoła z 1913 r.
Kościół usytuowany jest w północno-zachodniej części miasteczka. Dwuwieżowa świątynia o cechach zmodernizowanego neogotyku została wymurowana z cegły, na cokole z ciosów granitowych; blendy i podziały okienne są tynkowane. Ma formę trójnawowej pseudobazyliki z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. 

Elewacje opięte są prostymi szkarpami, w ścianach wybito ostrołukowe okna. Wysokie wieże w fasadzie mają trzy kondygnacje, górne mają rzut ośmioboku i są zwieńczone smukłymi iglicami. Dołem  nieznacznie wysunięte poza narys korpusu i w przyziemiu otoczone podcieniem. W części środkowej fasady znajduje się wielkie trójdzielne ostrołukowe okno z motywem rybich pęcherzy. Wieńczący ją szczyt ma trzy wąskie okna. Na kalenicy wysokiego dachu korpusu o ugiętych dolnych połaciach znajduje się ażurowa wieżyczka na sygnaturkę. 

We wnętrzu nawy połączone są czterema parami wysokich ostrołukowych arkad, podobnymi arkadami otwiera się do naw chór muzyczny. Kryształowe sklepienia w prezbiterium i zakrystii mają modernizującą formę. 

Zarys wartości artystycznych
Kościół w Zelwie jest jednym z zaledwie trzech (obok kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Białymstoku i pw. św. Jana Chrzciciela w Mścibowie) projektów warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego zrealizowanych na terenie diecezji wileńskiej. Projekt powstał w najbardziej płodnym dla niego okresie, pomiędzy wydanym przez cara ukazem tolerancyjnym a wojną światową, i wyraźnie wyłamuje się z komercjalnego nurtu reprezentowanego głównie przez styl wiślano-bałtycki. Kościół w Zelwie znamionują cechy stylu narodowego, który charakteryzuje chęć zerwania z tradycją ceglanych „katedr” gotyckich na rzecz zastosowania swojskich, polskich motywów i materiałów (tu: podcienie, kamień licujący fasadę przewidziany w projekcie) oraz modernistyczna stylizacja sklepień i prostych wież.