Zarys historyczny

Wieś została założona w roku 1431. Za czasów Stefana Batorego otrzymała prawa miejskie. Pierwszymi właścicielami miejscowości byli Milatyńscy. Następnie Ożgowie i Łączyńscy. W roku 1738 Teresa Kraśnicka ufundowała pustelnię dla kamedułów z okolic Krakowa. Sześć lat później opuścili oni Milatyn Nowy, a w ich miejsce sprowadzeni zostali karmelici. Nakładem ich sił i przy wsparciu Kraśnickiej został wzniesiony niewielki kościół oraz prowizoryczne zaplecze klasztorne. W roku 1747 sprowadzono do obiektu obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, uznawany za cudowny. Zaczął on ściągać pielgrzymów, co wpłynęło na decyzję o zbudowaniu pełnoprawnego obiektu w nowoczesnym, jak na tamte czasy, stylu. Budowa późnobarokowej świątyni zaprojektowanej przez Franciszka Ksawerego Kulczyckiego trwała dwadzieścia lat. Po drodze nie obyło się bez kłopotów. Podobno w okolicach 1778 roku doszło do konfliktu pomiędzy architektem a inwestorami. Dlatego też Kulczycki przestał nadzorować budowę i trzeba było radzić sobie bez jego udziału. Po pierwszym rozbiorze Polski w roku 1788 austriacki zaborca zlikwidował klasztor. Nie mógł jednak powstrzymać pielgrzymek, które ciągle licznie przybywały do Milatyna Nowego. Konsekracja kościoła miała miejsce jeszcze przed jego ukończeniem, czyli w roku 1790. Kiedy myśl o niepodległości zaczęła znów być żywa, a zaborcze władze zaczęły powoli spuszczać z tonu, opiekę nad sanktuarium przejęli księża misjonarze. W roku 1944 zamieszkały w większości przez Polaków Milatyn Nowy został napadnięty przez ukraińskich nacjonalistów z OUN-UPA.

Bandyci próbowali podpalić kościół, ale ten akt barbarzyństwa został szybko udaremniony. Po II wojnie światowej Sowieci zamknęli kościół, ale cudowny obraz został ocalony. Obecnie znajduje się w kościele misjonarzy św. Wincentego a Paulo w Krakowie. Kiedy na początku lat 90. XX wieku Ukraina odzyskała niepodległość, obiekt oddano prawosławnym i przerobiono na cerkiew.

Architektura

Obiekt został usytuowany na malowniczym wzniesieniu. Późnobarokowy kościół zbudowany na planie krzyża. Bryła składa się z układu nawowego w typie bazylikowym. Warto jednak zwrócić uwagę na układ, w którym szerszej nawie towarzyszą dwie boczne (mieszczą się w nich dodatkowe ołtarze). Nawa główna ubrana jest dwuspadowy dach. Nawy boczne w połacie jednospadowe. Nad całością góruje potężna kopuła z tzw. latarnią, czyli otworami okiennymi wpuszczającymi naturalne światło do środka. Fasada obiektu oparta jest o trzy kondygnacje. Podzielono ją nie tylko kolumnami i gzymsami, ale również dodatkowymi pilastrami. Dolna część zbudowana jest na pięciu osiach. Wejście główne objęte jest parami kolumn, które dźwigają belkowanie. Środkowa kondygnacja to z kolei trzy osie, a centralnym jej punktem jest zdobne okno w bogatej barokowej oprawie. W polach bocznych umiejscowiono wnęki z rzeźbami świętego Szymona i świętego Jana Nepomucena. Górna kondygnacja wieńczona jest przez trójkątny naczółek. Ściany w środku kościoła zdobią pilastry. Na górze dominantę stanowią sklepienia kolebkowe z lunetami.

Do najważniejszych elementów powiązanych z wystrojem, wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą także:

· Późnobarokowy ołtarz główny (druga połowa XVIII wieku) przeniesiony z kościoła karmelitów we Lwowie,

· Fragment późnobarokowej ambony (1740 r.) przeniesionej z kościoła karmelitów we Lwowie,

· Klasycystyczny pomnik nagrobny Antoniny Raciborowskiej (1808 r.) autorstwa Hartmana Witwera,

· Rzeźby św. Katarzyny Siemieńskiej i nieokreślonych świętych znajdujące się w zwieńczeniu ołtarza głównego,

· Rzeźba Matka Boska Niepokalana znajdująca się w zwieńczeniu ołtarza głównego,

· Rzeźba Pieta,

· Dzwonnica parawanowa, wkomponowana w mur łączący się bramką.