Pomnik nagrobny Mieczysława Kamieńskiego na cmentarzu Montmartre w Paryżu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytuty Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Polskie nagrobki na cmentarzach Paryża i regionu Île-de-France – świadectwo emigracyjnej historii
Identyfikator: dok-000360-P/78357

Polskie nagrobki na cmentarzach Paryża i regionu Île-de-France – świadectwo emigracyjnej historii

Cmentarze regionu Île-de-France, w tym paryskie nekropolie, są wyjątkowym świadectwem historii polskiej emigracji, szczególnie XIX i XX wieku. Znajdują się tam groby wybitnych postaci polskiej kultury, polityki i nauki, a także zwykłych emigrantek i emigrantów, którzy przyczynili się do kształtowania relacji polsko-francuskich. Polskie nagrobki to zarówno miejsca pamięci, jak i dowód trwających przez pokolenia więzi Polaków z Francją.

Historia masowej polskiej obecności w regionie Île-de-France zaczyna się w XIX wieku, po kluczowych wydarzeniach, takich jak Powstanie Listopadowe (1830-1831) i Powstanie Styczniowe (1863-1864). Po klęskach tych zrywów wielu Polaków udało się na emigrację, znajdując schronienie w Paryżu, który stał się centrum polskiej Wielkiej Emigracji. W regionie tym osiedlali się politycy, artyści, naukowcy i działacze społeczni, którzy kontynuowali swoją działalność na rzecz niepodległości Polski.

W XX wieku region Île-de-France przyjął kolejne fale polskich emigrantów. Po I wojnie światowej osiedlali się tu robotnicy, głównie z północnych i wschodnich terenów Polski, którzy podejmowali pracę w przemyśle. Po II wojnie światowej wielu uchodźców politycznych znalazło w Paryżu nowy dom, a Solidarność lat 80. przyniosła kolejne grupy Polaków do regionu.

Na terenie współczesnego Paryża znajduje się 15 cmentarzy, na których pochowane i pochowani są Polki i Polacy, w pozostałych miejscowościach regionu Île-de-France kolejnych 14. Najbardziej znanym z nich jest cmentarz Père-Lachaise, gdzie spoczywa m.in. Fryderyk Chopin. Inną ważną, ale już podparyską nekropolią, jest cmentarz w Montmorency, gdzie pochowany był między innymi Adam Mickiewicz, spoczął Cyprian Kamil Norwid i wiele innych zasłużonych postaci. Wśród pozostałych szczególne znaczenie ma również podparyski cmentarz mają cmentarz w Bagneux gdzie spoczywają m.in. Sara Lipska czy Mela Muter, ale też około 600 innych Polek i Polaków, a także paryski cmentarz Passy gdzie znajduje się m.in. nagrobek Antoine Cierplikowskiego (on sam pochowany jest jednak w Polsce), Paula Landowskiego (1908-1977) czy rodziny Poniatowskich. Kolejna ważna nekropolia to cmentarz Montparnasse, gdzie znajdują się groby zarówno XIX wiecznych emigrantów w tym mogiła zbiorowa weteranów powstań, jak i znanych artystów - Eugeniusza Zaka i Aliny Szapocznikow. Również ważną dla polskiej społeczności nekropolia jest cmentarz Montmartre, gdzie zachowało się około 120 grobów, w których pochowanych jest 319 Polek i Polaków  w tym powstańców pochowanych zarówno w grobach zbiorowych, jak i indywidualnych m.in.  generała Macieja Rybińskiego. Na cmentarzu znajduje się też pomnik nagrobny Juliusza Słowackiego, którego ciało w 1927 roku przeniesione zostało do Krakowa na Wawel.  Kolejna nekropolia z dość licznym zespołem polskich pomników to cmentarz Batignolles (170 pochowanych Polek i Polaków) wśród nich m.in. Antonina Petrykiewicz, jedna z pierwszych reżyserek filmowych.

Wśród podparyskich miejscowości poza Montmorency liczne pochówki znajdziemy na cmentarzu w Saint-Ouen (395 pochowanych Polek i Polaków). Ciekawie przedstawia się również historia cmentarza w Ivry-sur-Seine. To tutaj początkowo spoczął Cyprian Kamil Norwid, którego ciało przeniesiono w 1888 roku do Montmorency,  a także i inni pensjonariusze Zakładu św. Kazimierza, ich wspólna mogiła jednak nie zachowała się do naszych czasów i nie mamy informacji o polskich nagrobkach na cmentarzu. 

Jednak na części cmentarzy mamy informacje o jedynie pojedynczych polskich pomnikach jak m.in. na największej francuskiej nekropolii - cmentarzu Pantin gdzie odnotowane zostały jedynie 3 osoby. Na innych cmentarzach takich jak La Chapelle, Clichy Nord, Grenelle czy Calvaire brak informacji o historycznych polskich pochówkach. 

Dla paryskich cmentarzy Towarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji opracowało szczegółową listę osób pochowanych wraz z oznaczeniem lokalizacji ich miejsc pochówku (część nagrobków z lokalizacją GPS pozostałe ze wskazaniem miejsca spoczynku), którą można znaleźć na stronie internetowej Towarzystwa. 

Lista paryskich cmentarzy (we współczesnych granicach miasta)

Cmentarz Auteuil (11 nagrobków, 24 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Auteuil)

Cmentarz Belleville (6 nagrobków, 13 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Belleville)

Cmentarz Bercy (1 nagrobek, 5 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Bercy)

Cmentarz Charonne (1 nagrobek, 2 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Charonne)

Cmentarz Gentilly (3 nagrobki, 6 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Gentilly)

Cmentarz La-Villette (4 nagrobki, 7 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/La-Villette)

Cmentarz Montrouge (8 nagrobków, 15 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/content/montrouge-dep-92)

Cmentarz Montmartre (ok. 190 nagrobki, 320 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Montmartre)

Cmentarz Montparnasse (ok. 100 nagrobków, 153 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Montparnasse)

Cmentarz Pantin (3 nagrobki, 3 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Pantin)

Cmentarz Passy (ok. 45 nagrobków, 82 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Pantin)

Cmentarz Père-Lachaise (ok. 300 nagrobków,  ok. 620 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Pere-Lachaise)

Cmentarz Saint-Vincent (4 nagrobki, 14 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Saint-Vincent)

Cmentarz Saint-Mande Sud (8 nagrobków, 23 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Saint-Mande-Sud)

Cmentarz Vaugirard (2 nagrobki, 3 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Vaugirard)

Cmentarze podparyskie 

Cmentarz w Bagneux (około 400 nagrobków, 605 osób, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Bagneux)

Cmentarz w Clichy-la-Garenne - Cmentarz Południowy (2 nagrobki, z czego 1 nieodnaleziony, 4 osoby)

Cmentarz w Eaubonne - zachował się 1 nagrobek sprzed 1945 rodziny Majdrowicz

Cmentarz w Gif-sur-Yvette (3 osoby)

Cmentarz w Juvisy-sur-Orge (8 osób)

Cmentarz w Le Vésinet (52 osoby)

Cmentarz w Neuilly-sur-Seine (41 osób)

Cmentarz w Saint-Cloud (2 osoby)

Cmentarz w Saint-Germain-en-Laye (32 osoby)

Cmentarz w Saint-Ouen (lista osób pochowanych wraz z lokalizacją grobów - http://www.tombeauxpolonais.eu/alphabetical/Saint-Ouen, informacje dokumentacyjne o wybranych nagrobkach znajdują się w dokumentacji MKiDN)

Cmentarz w Samoreau (1 osoba)

Cmentarz w Sèvres (2 osoby)

Cmentarz Thiais (154 osoby, lista pochowanych: http://www.tombeauxpolonais.eu/content/thiais)

Cmentarz w Villepreux (12 osób)

 

Bibliografia i archiwalia:

  • „Cmentarze polskie poza granicami kraju” , raport, oprac. B. Gutowski, Warszawa 2022 (maszynopis).
  • Polskie groby historyczne we Francji, strona internetowa Towarzystwa Opieki nad Polskimi Pamiątkami i Grobami Historycznymi we Francji, http://www.tombeauxpolonais.eu/.
  • Towarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji.
  • „Polacy pochowani na cmentarzu Montmartre oraz Saint-Vincent i Batignolles w Paryżu”, red. A. Biernat, S. Górzyński, Warszawa 1999.
  • „Inskrypcje grobów polskich w Paryżu – Montmartre, Saint Vincent, Batignolles”, red. A. Biernat, Warszawa 1986.
  • "Inskrypcje grobów polskich w Paryżu – Neuilly, Vaugirard, Montrouge", Clichy, Gentilly, Grenelle, red. M. Gmurczyk-Wrońska, A. Wroński, Warszawa 1992.

Opracowanie:

Bartłomiej Gutowski
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Polskie nagrobki na cmentarzach Paryża i regionu Île-de-France – świadectwo emigracyjnej historii
Pomnik nagrobny Mieczysława Kamieńskiego na cmentarzu Montmartre w Paryżu, fot. Bartłomiej Gutowski, 2024

Projekty powiązane

1
  • Katalog dokumentacji wykonanych prac inwentaryzacyjnych Zobacz