Pomnik poświęcony pamięci Aristide’a Brianda (1862-1932), francuskiego polityka i dyplomaty, działającego na rzecz demilitaryzacji i pokoju, usytuowany w sąsiedztwie gmachu francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy Quai d’Orsay 37, pełni rolę symbolicznego wezwania do refleksji nad przeszłością oraz zachowania czujności wobec wyzwań współczesności. Z uwagi na umieszczone na nim inskrycje i osobę upamiętnionego jest przykładem dzieła o tematyce pacyfistycznej, stworzonego w odpowiedzi na doświadczenia Wielkiej Wojny oraz narastający niepokój związany z eskalacją przemocy w latach 30. XX w. 

Sylwetka Artistide'a Brianda

Briand nalażał do najważniejszych francuskich polityków okresu międzywojnia, był zwolennikiem i propagatorem idei arbitrażu międzynarodowego i pokoju. Za swą działalność na rzecz pojednania między Francją a Niemcami otrzymał w 1926 r. Pokojową Nagrodę Nobla. Był pomysłodawcą paktu paryskiego z 1928 r., znanego także jako pakt Briand-Kellogg, który zakładał wyrzeczenie się prowadzenia wojny jako narzędzia polityki narodowej. Co więcej, to właśnie on w 1929 r. zgłosił Zgromadzeniu Ogólnemu Ligii Narodów, w imieniu władz francuskich, pionierski projekt federacji europejskiej. 

Historia powstania pomnika 

Pomnik został zainaugurowany 30 maja 1937 r. przeszło 5 latach od powstania idei. Monument powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Artistide'a Brianda, które w 1932 r. zmieniło swój statut z myślą o przekształceniu swej działalności na komitet budowy pomnika upamiętniającego polityka. Projekt budowy monumentu spotkał się u swego zarania z głośnym sprzeciwem grupy posłów o odmiennej orientacji politycznej. Mimo to, komitet nie zaprzestał swej działalności i w listopadzie 1932 r. otworzył prenumeratę dla darczyńców. W 1932 r. udało się pozyskać zgodę rady miejskiej na utworzenie pomnika przy Quai d’Orsay oraz fundusze z rady miejskiej i rady generalnej. W komisji konkursu na projekt rzeźby, rozpisanego w 1933 r., zasiedli: Georges Huisman, ówczesny dyrektor Akademii Sztuk Pięknych, jego poprzednik Paul Léon oraz Paul Bigot, architekt i profesor na wspomnianej uczelni. Wśród nadesłanych modeli konkursowych wybrano dwie propozycje - Paula Landowskiego oraz Henri'ego Boucharda - dostrzegając potencjał połączenia obu projektów. By skoordynować ich działania, do zespołu realizującego projekt dołączono Bigota, odpowiedzialnego za kompozycję całokształtu projektu. Prace nad fryzem powierzono Bouchardowi, a centralną grupą figuralną Landowskiemu.

Opis obiektu

Centralną część pomnika stanowi wolnostojąca grupa figuralna, przedstawiająca personifikację Pokoju pod postacią kobiety z tarczą, która opiekuje się klęczącą u swych stóp młodą matką z dzieckiem.

Uzupełnia ją prostokątna struktura z płaskorzeźbą ukazującą pochód przedstawicielek różnych narodów, w tym Francji, zmierzających ku Briandowi. Powyżej reliefu o hieratycznym charakterze umieszczono napis „PAX” oraz przedstawienia scen rolniczych — orania ziemi, siania, wypasania koni i owiec — nawiązujących do korzyści płynących z pokoju, będącego centralnym tematem wystąpienia polityka. Briand dominuje nad tłumem, w którym dostrzec można także sylwetkę weterana I wojny światowej o kulach oraz robotnika z młotem. Poniżej tych dwóch anonimowych mężczyzn widnieją kobieta z niemowlęciem na rękach oraz dziewczynka trzymająca kwiat, uważnie wsłuchujące się w przemówienie polityka. Całość kompozycji podkreśla ideę harmonii społecznej i trwałego pokoju.

Inskrypcje 

Na dwóch pilastrach usytuowanych po obu stronach płaskorzeżby oraz jej cokole znajdują się wyimki zaczerpnięte z antywojennych i pacyfistycznych przemówień Brianda.

Na lewym pilastrze obok płaskorzeźby cytaty z Konferencji Międzyparlamentarnej w 1927 r.: „Si vous avez su écouter ce murmure que fait la France aux champs, à l’atelier et dans les docks, vous connaissez la voix d’un grand peuple au travail et vous pouvez témoigner tout haut de son ardent désir de paix." (Jeżeli słyszeliście to szemranie, które we Francji rozlega się na polach, w warsztatach i na dokach, to znacie głos tego wielkiego pracującego narodu i możecie głośno zaświadczyć o jego gorliwym pragnieniu pokoju).

Poniżej fragment mowy wygłoszonej przed Izbą Deputowanych w 1929 r.: „Il ne suffit pas d’avoir horreur de la guerre. Il faut savoir organiser contre elle les éléments de défense indispensables. Mon pays peut le faire sans avoir à abandonner une politique de paix." (Nie wystarczy odczuwać przerażenie wobec wojny. Trzeba umieć organizować przeciwko niej niezbędne elementy obrony. Mój kraj może to czynić, nie rezygnując z pokojowej polityki).

Ponadto cytat z przemowy wygłoszonej w Senacie 25 marca 1930 r.: „Il importe essentiellement en politique internationale de ne jamais démunir son pays des moyens dont il peut avoir besoin, non pas seulement pour lui mais pour la communauté des nations solidaires." (W polityce międzynarodowej niezwykle ważne jest, żeby nigdy nie pozbawiać swojego kraju środków, których może on potrzebować, nie tylko dla siebie, lecz dla wspólnoty solidarnych narodów.)

Ostatnia sentencja na lewym pilastrze zawiera fragment XI Zgromadzenia Ligii Narodów w Genewie w dniu 30 września 1930 r.: „Non les peuples ne doivent pas désarmer pour que se préparent de nouvelles guerres, mais ils doivent continuer leurs efforts de désarmement dans des conditions de sécurité telles qu’il n’y ait pas de dupes ni de victimes." (Narody nie powinny rozbrajać się, żeby powstawały nowe wojny, lecz powinny kontynuować swoje wysiłki rozbrojeniowe w takich warunkach bezpieczeństwa, żeby nie było oszukanych ani ofiar.)

Na prawym pilastrze od góry wypowiedź z 1927 r.: „Il s’agit de fonder la paix du monde sur un ordre légal, de faire une réalité de droit de cette solidarité internationale qui apparaît comme une réalité physique." (Chodzi o stworzenie pokoju na świecie w oparciu o pewien porządek prawny, tak by prawo stało się rzeczywistością pochodzącą z tej solidarności międzynarodowej, która objawia się jako rzeczywistość fizyczna).

Poniżej fragment mowy z 5 września 1929 r. odczytanej podczas X sesji Zgromadzenia Ligii Narodów: „Les hommes se sont donnés des juges pour éviter de se battre sur des questions d’intérêt. Les nations peuvent bien s’en donner pour éviter d’ensanglanter des champs de bataille. (…) Il n’y a pas de honte pour un pays qui croit avoir raison à proposer d’aller devant des juges qui diront où est la vérité, où est la justice. Chaque fois qu’une nation peut faire l’économie d’une guerre, elle remporte une victoire." [Ludzie powołali sędziów, żeby w ten sposób unikać walk w kwestiach będących przedmiotem ich zainteresowania. Narody mogą zdać się na nich, żeby unikać zakrwawionych pól bitewnych. (…). Nie jest hańbą dla kraju, który wierzy, że ma rację, gdy proponuje udać się do sędziów, którzy orzekną, gdzie jest prawda, gdzie jest sprawiedliwość. Za każdym razem, gdy naród może zaoszczędzić sobie wojny, odnosi zwycięstwo];

oraz słowa Brianda z Izby Deputowanych z dnia 13 listopada 1930 r. : „Telle est la portée de notre politique d’organisation de la paix qu’elle tend à assurer non pas seulement la paix entre nations mais aussi la paix sociale.” (Takie jest znaczenie naszej polityki ustanawiania pokoju, że zmierza ona do zapewnienia nie tylko pokoju między narodami, lecz również pokoju społecznego).

Po lewej stronie podstawy sentencje z przemowy do kombatantów w Gourdon w dniu 14 czerwca 1931 r.: „Des savants luttent chaque jour pour nous préserver de la tuberculose, du cancer. Et la guerre, l’horrible guerre serait le seul mal contre lequel l’humanité se déclarerait impuissante? Je ne veux pas le croire." (Uczeni walczą każdego dnia, żeby nas chronić przed gruźlicą, przed rakiem. A wojna? Czyżby ta straszliwa wojna była jedynym złem, w obliczu której ludność jest bezbronna? Nie chcę w to wierzyć).

Po prawej fragment tekstu wygłoszonego przez Brianda do żołnierzy francuskiej Armii Wschodniej w 1927 r.: „La France ne se diminue pas quand, libre de toute visée impérialiste et ne servant que des idées de progrès et d’humanité, elle se dresse et dit à la face du monde : Je vous déclare la paix.” (Francja bynajmniej nie zmniejsza się, wolna od wszelkich imperialistycznych dążeń i służąca wyłącznie ideom postępu i ludzkości, powstaje i mówi przed światem: Ogłaszam wam pokój).

Obiekt jest sygnowany na cokole „PAUL LANDOWSKI" i na płaskorzeźbionym panelu: „H. BOUCHARD" (l.d.), „PAUL BIGOT ARCHITECT 1937" (p.d.), gdzie widnieje także stempel odlewni „FONDERIE DES ARTISTES PARIS" (p.d.).

Obiekty powiązane

• Projekt pomnika w Muzeum Lat 30. w Espace Landowski w Boulogne-Billancourt