Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Agłonie, przez Polaków nazywana „łotewską Częstochową”, to najważniejsze sanktuarium katolickie na Łotwie. W czasach kiedy tereny te wchodziły jeszcze w skład Rzeczypospolitej, Agłona była najdalej wysuniętym na północ ośrodkiem kultu maryjnego w jej granicach. Już w początkach swojego istnienia za sprawą cudownego wizerunku Matki Bożej miejscowość stała się ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego, który dziś gromadzi około 300 000 wiernych rocznie.
 
Będąca stolicą powiatu w regionie Łatgalii (jednej z czterech krain historycznych wchodzących w skład dzisiejszej Łotwy) Agłona na co dzień jest niewielką miejscowością o populacji wynoszącej niecały tysiąc mieszkańców. Od kiedy po 1989 r. pielgrzymowanie do tamtejszego sanktuarium ponownie stało się możliwe, szczególnie w dniu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pojawiają się w niej tłumy wiernych. Na Łotwie, gdzie wyznaniem dominującym jest luteranizm, to katolickie święto traktowane jest jako uroczystość wagi narodowej, w której licznie uczestniczą także najważniejsi politycy.
Polska historia „łotewskiej Częstochowy”
 
Początki sanktuarium agłońskiego sięgają schyłku XVII wieku. Wówczas Dadzibóg Szostowicki, skarbnik witebski, wszedł w posiadanie dóbr Wyżkowo, które w posagu wniosła jego żona Ewa Justyna z Sielickich Szostowicka. W 1700 r. Szostowiccy ufundowali w Wyżkowie kościół i klasztor, do których sprowadzili wileńskich dominikanów. Jako miejsce fundacji wybrali lesisty pagórek pomiędzy jeziorami Egles i Cirišs. Stąd też późniejsza nazwa miejscowości – Agłona, co w tłumaczeniu na język polski oznacza „las jodłowy”.
 
Pierwsza drewniana świątynia powstała na początku XVIII w., a w 1751 r. została konsekrowana przez bpa Józefa Dominika Puzynę pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Kościół ten spłonął doszczętnie w 1766 r. W jego miejscu w latach 1768-1780 wzniesiono nowy, murowany, który zachował się do dziś. Jest to budowla w stylu barokowym, na planie krzyża, z dwiema bliźniaczymi wieżami wysokości ok. 60 m w fasadzie i kryptą. W dalszej kolejności powstał klasztor, szkoła i seminarium duchowne.
 
W wyniku pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej Agłona znalazła się w obrębie zaboru  rosyjskiego. Po powstaniu styczniowym doszło do kasaty klasztoru dominikanów, jego oficjalne zamknięcie nastąpiło w 1880 r., a ostatni zakonnik zmarł w 1891 r. Na przełomie wieków budynek pełnił funkcję więzienia dla księży, a podczas I wojny światowej był użytkowany jako szpital wojskowy i koszary. Kompleks nie uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej. W czasach sowieckich w kościele nadal odprawiano msze, lecz pielgrzymki musiały odbywać się potajemnie.

We wnętrzu zachowało się wiele dzieł malarskich z przełomu XVIII i XIX wieku, dekoracje sztukatorskie i rzeźbiarskie oraz XIX-wieczny prospekt organowy. Wyposażenie stanowi zespół klasycystycznych ołtarzy bocznych, jednak największą uwagę przykuwa dwupoziomowy ołtarz główny mieszczący obraz Matki Bożej Agłońskiej nazywanej również Królową Północy lub Przewodniczką z Kwiatem.

Matka Boża Agłońska
Znajdujący się w agłońskim sanktuarium wizerunek Matki Bożej pochodzi z XVII wieku. Jest dziełem anonimowego artysty namalowanym na podłożu z drewna lipowego. Kompozycyjnie wykazuje podobieństwo do obrazu Matki Bożej Trockiej. Jak pisał Gustaw Manteuffel, obraz Matki Bożej z Trok na Litwie został przewieziony do Agłony pod koniec XVII w. w  związku z wojnami. Na jego podstawie wykonano fachową kopię, a oryginał wrócił do Trok. Tym, co różni oba obrazy, jest ich rozmiar – znacznie większa Matka Boża z Agłony namalowana została na podobraziu o wymiarach 132,5x109,5 cm.
 
Postać Maryi siedzącej na tronie z Dzieciątkiem na kolanach ukazana jest na złotym tle. W lewej ręce trzyma ona gałązkę róży o trzech kwiatach. Kompozycja przedstawienia, wzorowana na obrazie o bizantyńskiej proweniencji, jest bardzo statyczna i symetryczna. Jedynie w detalach – na przykład układzie szat – widoczne są tu wpływy malarstwa zachodniego. Obraz przysłaniają sukienka i korony wykonane z pozłacanego srebra i wysadzane kamieniami szlachetnymi, które w 1875 r. podarowali Michał i Prakseda Dąbrowscy. Na co dzień wizerunek zakryty jest zasłoną, wierni mogą go oglądać jedynie przy specjalnych okazjach. Po obu stronach znajdują się liczne wota – wyrazy wdzięczności za doznane łaski.

Ośrodek kultu maryjnego
Istnienie sanktuarium w Agłonie miało znaczący wpływ na ukształtowanie się łotewskiego katolicyzmu, w którym dużą rolę odgrywa kult maryjny. Sama Agłona nadal pozostaje duchowym centrum łotewskiego Kościoła. Rangę sanktuarium wzmacnia nadany mu w 1980 r., w 200-lecie budowy, status bazyliki mniejszej. Od 1995 r. kościół jest jedną z dwóch siedzib katolickiej diecezji rzeżycko-agłońskiej.
 
Sanktuarium maryjne w Agłonie na Łotwie
W latach 1992-1993 w sanktuarium przeprowadzono kompleksowe prace remontowo-konserwatorskie związane z wizytą papieża Jana Pawła II. Wówczas zastąpiono monumentalne schody znajdujące się przed fasadą, ustawiając w ich miejscu ołtarz polowy, pod którym znajduje się zakrystia. Nowy układ przestrzenny zyskał znajdujący się przed bazyliką plac, który obecnie może pomieścić około 500 000 wiernych. Również na początku lat 90. konserwacji został poddany obraz Matki Bożej Agłońskiej.
 
Niestety kolejne remonty oraz czas zacierają widoczność polskich korzeni Agłony. Obecnie nabożeństwa języku polskim są tu odprawiane jedynie przy wyjątkowych okazjach.