Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego, fot. Katarzyna Węglicka, 2018
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002237-P

Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego

Świętobrość
lit. Šventybrastis; inna nazwa: Świętobrodzie
Identyfikator: POL-002237-P

Świętobrość - kościół pw. Przemienienia Pańskiego

Świętobrość
lit. Šventybrastis; inna nazwa: Świętobrodzie

„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” pisze o Świętobrości jako o wsi kościelnej, zwanej miasteczkiem, leżącej nad Niewiażą w powiecie kowieńskim. Miejscowość zawdzięcza swoją nazwę rzece Brasta, co po litewsku oznacza bród znajdujący się dawniej przy pogańskim świętym gaju, który jakoby istniał na tym terenie.

Nad głęboką w tym miejscu doliną rzeki Niewiaży góruje drewniany kościółek pw. Przemienienia Pańskiego (filia parafii w Opitołokach) z 1744 r. Miejscowa legenda głosi, że w miejscu, na którym wzniesiono świątynię, w czasach poprzedzających chrzest Litwy płonął święty ogień, a w pogańskim chramie oddawano część bogom. Faktem jest, że kościół ufundował Ignacy Zawisza, właściciel pobliskiego majątku Zawiszyn. W 1880 r. niejaki Janowski do świątyni dobudował murowane, boczne skrzydło. Starsza część jest drewniana. Nad wejściem wznosi się wieża, a blaszany dach wieńczą cztery krzyże: dwa górują nad dwiema murowanymi przybudówkami, a dwa pięknie zdobione wznoszą się nad starą, drewnianą częścią kościoła. Kościół oświetlają wysokie, łukowato zakończone okna. Do świątyni prowadzą wysokie schody.

Obok zachowała się drewniana, czworoboczna, dwukondygnacyjna dzwonnica z 1873 r. Dwa stare dzwony zostały w 1915 r. wywiezione w nieznanym kierunku przez Rosjan.

Wewnątrz zachował się XIX-wieczny obraz św. Barbary i kopia wizerunku Matki Boskiej Ostrobramskiej, a także XVIII-wieczne cynkowe naczynie na święconą wodę. W bocznej kaplicy znajduje się zejście do krypty przykryte drewnianą kratą. W wyłożonych cegłami podziemiach są widoczne, wmurowane w ścianę, tabliczki poświadczające pochówki miejscowych gospodarzy.

W tym kościele 18 października 1911 r. (według kalendarza juliańskiego) ksiądz Juliusz Narkiewicz ochrzcił przyszłego poetę. Mimo że w swoim poemacie „Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada” wcześniej pisał, że przyjął chrzest w parafii w Opitołokach, okazało się, że jednak ochrzczono go w kościółku filialnym, a jedynie metrykę wystawiono w kościele parafialnym. Jako mały chłopiec Czesław Miłosz bywał na nabożeństwach w Świętobrości położonej niedaleko rodzinnego majątku w Szetejniach.

Nad rzeczką Brastą stoi też budynek starej plebanii, od wielu lat już nieużytkowanej, podobnie jak niewielki budynek nowej, obecnie również pustej. Przy starej stoi zapadnięty świron, stara studnia i ławka. W nowej w czasach sowieckich mieściła się wiejska szkoła. Później przywrócono jej dawną funkcję. Ostatni proboszcz mieszkał tu do 2006 r.

Obok świątyni znajduje się stary cmentarz. Na wysokiej skarpie, otoczony żelaznym płotem, w cieniu dębu pochowano dziadka poety Zygmunta Kunata, stoi tam także nagrobek w formie obelisku Szymona Syrucia (1809-1870), syna Michała i Józefy z książąt Druckich-Sokolińskich, właściciela Szetejń i pobliskich Syrutyszek, który był pradziadem Czesława Miłosza. Pochowano tam także jego pierwszą żonę Eufrozynę z hr. Kossakowskich (1815-1845), która zmarła w młodym wieku. Na nagrobku wyryto:

„Mąż dla naylepszey żony Eufrozyny z hrabiów Kossakowskich Szymonowey Skiruciowey”

Miłosz pamiętał, jak w dzieciństwie w dni świąteczne chodził około trzy kilometry z Szetejń do kościoła w Świętobrości. Stara droga wzdłuż Niewiaży za czasów Wielkiego Księstwa Litewskiego była szlakiem handlowym, prowadzącym z Rygi do Kowna i dalej w kierunku Królewca, zabudowanym przydrożnymi karczmami i gospodami.

Poniżej cmentarza znajduje się mogiła powstańców z 1863 r. Spoczywają tu żołnierze z połączonych oddziałów Pawła Staniewicza, Medarda Kończy i księdza Antoniego Mackiewicza, poległych w bitwie w Daniliszkach koło Świętobrości w październiku 1863 r. Zostali zaskoczeni przez kolumnę rosyjskich wojsk i rozbici. Zginął tu dowódca Paweł Staniewicz. Jedenastu żołnierzy zostało rannych, a ośmiu wzięto do niewoli, poległo zaś dwudziestu pięciu. Nad brzegiem Brasty, na przykościelnym cmentarzu, spoczywa 70 powstańców. Na powstańczej mogile stoi betonowy (zastąpił wcześniejszy drewniany) pomnik z 1938 r., postawiony dzięki staraniom księdza Vincentasa Švambarysa, na którym w języku litewskim wyryto następujące słowa:

„Zabitym powstańcom 1863 roku - chwała zwyciężonym”

Na pomniku umieszczono krzyż, a w pobliżu stoją cztery pomnikowe dęby. Najprawdopodobniej władze carskie nie pozwoliły pochować zabitych na istniejącym obok cmentarzu. Jednak po latach, kiedy cmentarz objął większy obszar, pomnik znalazł się na jego terenie.

Ważnym elementem krajobrazu Świętobrości są porastające zbocze, stare dęby, które zapewne są pozostałością po świętym gaju. Drzewa te były otaczane wielką czcią na Litwie, a i sam Czesław Miłosz wspominał, że właśnie owe prastare dęby stanowią jego ulubione drzewa.

W swojej powieści zatytułowanej „Dolinia Issy” noblista nadał Świętobrości nazwę Ginie, która kojarzy się z wioską Ginejty leżącą koło Szetejń, a niedaleko Kowna przez wieś Pagynė przepływa rzeczka Gynia. Świętobrość i jej okolice to wszak „kraj lat dziecinnych” poety.

Czas powstania:
1744
Bibliografia i archiwalia:
  • Jędrzejewski Tomasz, „Strony rodzinne Czesława Miłosza. 7 spacerów”, Warszawa 2011, s. 104-132.
Bibliografia uzupełniająca:

Kałuszko J., „Śladami Miłosza. W dolinie Niewiaży”, Gazeta.pl Turystyka, https://archive.is/01KMT [dostęp: 10.08.2024].

„Ojczyzna Czesława Miłosza”, https://www.kedainiutvic.lt/turystyka/pl/ciekawostki/ojczyzna-czeslawa-milosza [dostęp: 10.08.2024].

Publikacja:
11.10.2024
Ostatnia aktualizacja:
21.10.2024
Opracowanie:
Katarzyna Węglicka
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz