W pobliżu Sorbony, na skwerze Samuela Paty (Place Painlevé) przy Rue des Écoles, znajduje się brązowy pomnik upamiętniający Michela de Montaigne’a (1533-1592), wybitnego francuskiego filozofa doby renesansu. Od momentu inauguracji w 1934 r., figura zaprojektowana przez francuskiego rzeźbiarza Paula Landowskiego, pierwotnie wykonana w marmurze, a później zastąpiona brązowym odlewem, przyciągała uwagę i zachęcała odbiorców do interakcji – dotyku i bliskiego kontaktu, magicznego myślenia.

Od koncepcji do inauguracji

W 1921 r. rada miejska Paryża otrzymała wniosek o wzniesienie pomnika Michela de Montaigne'a w Paryżu. Pomysłodawcami koncepcji byli Antoine-Arthur Armaignaud – lekarz i pasjonat twórczości filozofa Stowarzyszenia Przyjaciół Montaigne'a oraz Bouchard. Przez kolejną dekadę projekt tkwił w zawieszeniu z uwagi na przedłużający się proces uzyskania pozwolenia na budowę. W 1931 r. Armaignaud przekazał miastu niebagatelny dar w wysokości 100 000 franków na honorarium za wykonanie figury, by wesprzeć realizację pomnika. W tym samym roku zaproponował rzeźbiarzowi Paulowi Landowskiemu kontrakt na realizację monumentu w marmurze.

Prace nad pomnikiem rozpoczęły się pod koniec 1931 r. W 1932 r. Landowski zaprezentował model figury Montaigne’a (obecnie w zbiorach Muzeum lat 30. w Espace Landowski w Boulogne-Billancourt) komitetowi wzniesienia pomnika, złożonemu z Armaignaud oraz członków Stowarzyszenia Przyjaciół Montaigne’a. W przypadku tego zlecenia Landowski pozwolił sobie na znaczną swobodę artystyczną, przedstawiając Montaigne'a w nieskrępowanej pozie, ze skrzyżowanymi rękoma, siedzącego na taborecie z nogą założoną na nogę i ironicznym uśmiechem. Szkicowe przedstawienie budziło mieszane reakcje wśród przedstawicieli komitetu. Krytykowali go tak, jak gdyby był już finalną realizacją. 

Projekt i zaproponowana przez artystę lokalizacja monumentu na Place Painlevé, między Sorboną a Musée de Cluny, w 5. dzielnicy Paryża został zaakceptowany przez komitet latem 1932 r. Landowski stanął wówczas przed wyzwaniem odkucia pełnowymiarowej figury Montaigne’a w marmurze w bardzo krótkim terminie, na który naciskał Armaingaud z uwagi na nadchodzącą okrągłą, czterechsetną, rocznicę urodzin filozofa oraz swój podeszły wiek, 91 lat, obawiając się, że może nie dożyć ukończenia posągu.

27 marca 1933 r., po 12 latach od złożenia pierwotnego wniosku, prefekt departamentu Sekwany wydał oficjalny dekret zezwalający na wzniesienie monumentu, upamiętniającego autora „Essais" („Prób") – utworu, który odegrał tak znaczącą rolę w historii idei. W 1933 r. z okazji czterechsetnej rocznicy urodzin Montaigne’a na placu usytuowano gipsową wersję pomnika (obecnie w paryskim Lycée Montaigne). Inaugurację marmurowej realizacji wstrzymano jednak przez kolejne 10 miesięcu z powodu konieczności uregulowania należności za honorarium artysty podczas prac wykończeniowych, wynoszącej 13 000 franków. Ostatecznie, po przezwyciężeniu trudności, uroczyste odsłonięcie pomnika Michela de Montaigne'a odbyło się 15 kwietnia 1934 r.

Magiczny dotyk

W maju 1934 r. Paul Landowski z rozbawieniem odnotował w swoim dzienniku pewne zjawisko. Podczas krótkiego pobytu w Paryżu, gdzie przebywał w przerwie od pełnienia funkcji dyrektora Villi Medici w Rzymie, zauważył, że wokół pomnika Michela de Montaigne'a gromadzą się studenci, prowadząc zaciekłe dyskusje o filozofii i wiedzy.

Co więcej, figura była tak pociągająca dla publiczności, że wkrótce zaczęto jej przypisywać moce magiczne: wśród studentów Sorbony narodził się rytuał dotykania, całowania prawej stopy Montaigne'a i salutowania wizerunkowi filozofa na szczęście przed egzaminami. Ta praktyka cieszyła się tak dużą popularnością, że marmurowy pomnik musiał być poddawany regularnej renowacji. By uniknąć m.in. amputacji stopy w 1986 r. figurę przeniesiono do magazynu w Ivry. Na jej podstawie sporządzono odlew brązowy, który w 1989 r. stanął ponownie przy Place Painlevé. Haptyczny urok kopii rzeźby Landowskiego prowokuje studentów do dotyku po dziś dzień. 

Dekapitacja 

Stosunek do dzieła Landowskiego nie zawsze był pozytywny. Protesty studenckie, regularnie odbywające się w Dzielnicy Łacińskiej, kilkakrotnie wyrażały się w aktach wandalizmu skierowanych przeciwko pomnikowi. W 1959 r. rzeźba została poważnie uszkodzona przez nieznanych sprawców, do tego stopnia, że konieczne stało się usunięcie głowy figury. Paul Landowski osobiście przeprowadził tę operację, zastępując oryginalną głowę wierną repliką.

Opis obiektu

2-metrowy statua Michela de Montaigne'a z ironicznym uśmiechem, w pozycji siedzącej, z nogą założoną na nogę i skrzyżowanymi ramionami, usytuowana na prostopadłościennym cokole. Pierwotna figura ukazana w stroju z charakterystyczną kryzą wykonana została, podobnie jak postument, na którym się znajduje, z marmuru. Od końca lat 80. XX w. jej miejsce zajmuje brązowa kopia.   

Inskryprycje

Od frontu na cokole poniżej napisu „ MONTAIGNE": „ PARIS A MON COEUR DÈS MON ENFANCE. JE NE SUIS FRANÇAIS QUE PAR CETTE GRANDE CITÉ. GRANDE SURTOUT ET INCOMPARABLE EN VARIÉTÉ. LA GLOIRE DE LA FRANCE EST L’UN DES PLUS NOBLES ORNEMENTS DU MONDE” (Paryż był w moim sercu od młodości. Jestem Francuzem wyłącznie dzięki temu miastu. Wielkiemu ponad wszystko i nieporównywalnemu pod względem różnorodnorodności. Chwała Francji jest jedną z najważniejszych ozdób świata).

Po lewej stronie cokołu napis przybliżający historię inauguracji pomnika: „ LE 24 AVRIL 1933 LE QUATRIEME CENTENAIRE DE LA / NAISSANCE DE MONTAIGNE A ETE CELEBRE EN / SORBONNE DEVANT SA STATUE EN PRESENCE DE / M. DE FONTENAY PRESIDENT DU CONSEIL MUNICIPAL / M. CHARLETY MEMBRE DE L'INSTITUT RECTEUR DE / L'UNIVERSITE DE PARIS M. BRANDON CONSEILLER / MUNICIPAL DE L'ARRONDISSEMENT, DEPUTE DE PARIS / LES DISCOURS ONT ETE PRONONCES PAR LE DR ARMAINGAUD, DONNATEUR DE LA STATUE, MM ; LOUIS BARTHOU DE L'ACADEMIE FRANCAISE, PRESIDENT DE LA / SOCIETE DES AMIS DE MONTAIGNE GASTON PAGEOT / PRESIDENT DE LA SOCIETE DES GENS DE LETTRES” (24 kwietnia 1933 r. w czterechsetną rocznicę / urodzin Montaigne'a obchodzono w / Sorbonie przed jego pomnikiem w obecności / Sz. P. de Fontenay przewodniczącego rady miejskiej / Sz. P. Charlety członka instytutu, rektora / Uniwersytetu w Paryżu / Sz. P. Brandona Conseillera / radnego dzielnicy, deputowanego Paryża / przemówienia zostały wygłoszone przez dr Armaingaud, funadtora statuy Michela de Montaigne'a / Louisa Barthou z Akademii Francuskiej, prezydenta / Stowarzyszenia Przyjaciół Montaigne'a Gastona Pageota / prezydenta Stowarzyszenia Literatów).

Po prawej: „ LE 30 AVRIL 1934 LA STATUE DE MONTAIGNE / DON DU DR ARMAINGAUD COMMANDEUR DE / LA LEGION D'HONNEUR FONDATEUR DU PREVENTORIUM / D'ARCACHON, COMMENTATEUR DES ŒUVRES DE MONTAIGNE / A ETE RECUE AU NOM DU CONSEIL MUNICIPAL PAR / ARMAINGAUD ET M. LOUIS BARTHOU DE L'ACADEMIE FRANCAISE MINISTRE DES AFFAIRES ETRANGERES / SOCIETE DES AMIS DE MONTAIGNE” (30 kwietnia 1934 r. pomnik Montaigne'a / dar dr Armaignaud komandora Legii Honorowej fundatora Prewentorium / w Arcachon, komentatora dzieł Montaigne'a / została przyjęta w imieniu rady miejskiej przez / Armaignaud i Sz. P. Louisa Barthou z Akademii Francuskiej Ministra Spraw Zagranicznych / Stowarzyszenie Przyjaciół Montaigne'a).

Obiekt jest sygnowany, opisany i datowany na siedzisku: „ PAUL LANDOWSKI BOULOGNE SUR MER 1933".