Jednym z osiedli utworzonych dla polskich uchodźców cywilnych, którzy opuścili ZSRR w 1942 r. z Armią gen. Andersa, był obóz uchodźczy w Kondoa przeznaczony dla ponad 400 osób. Uchodźcy zamieszkali w 24 barakach lepionych z gliny. Założono szkołę powszechną, działało harcerstwo. Utworzono niewielki szpitalik. Osiedle funkcjonowało do 1948 r.

Na miejscowym cmentarzu katolickim, pod wielkim baobabem (z wyrytym napisem: „1943 Polska”) spoczywa dwanaścioro polskich uchodźców. Nagrobki z krzyżami wykonane są z cementu. Grób Marii Golonka wyróżnia się pionową granitową płytą z wyrytą inskrypcją - być może nagrobek ten został wystawiony później. Nieco oddalony od pozostałych jest grób Marii Lisowskiej.

Kilka lat temu oryginalne nagrobki zostały tymczasowo zabudowaniu „sarkofagami”, mającymi na celu zabezpieczenie ich przed dalszą degradacją, zaś teren na którym znajdują się polskie pochówki, wraz z kilkoma grobami osób innej narodowości, otoczono z trzech stron niewysokim murkiem.

Ochronne „sarkofagi” zostały usunięte w 2024 r. i okazało się wówczas, że stan nagrobków jest bardzo zły – dwa z nich zapadły się w ziemię, dwa wymagały rekonstrukcji. Wszystkie nagrobki zostały odnowione. Oczyszczono krzyże i przymocowano do nich metalowe emaliowane tabliczki. Pracami konserwacyjno-renowacyjnymi kierował prof. Hubert Chudzio z Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, dyrektor Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UKEN. Prace były wykonane w ramach zadania dofinansowanego z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”.

Informacje nt. osiedla Kondoa i cmentarza można znaleźć w publikacji „Zmarli Polacy w drodze do Ojczyzny. Polskie cmentarze w Afryce Wschodniej i Południowej 1942-1952” autorstwa Huberta Chudzio i Marcina Solarza, Kraków 2020 oraz na stronie internetowej: https://polskiecmentarzewafryce.up.krakow.pl/.



Opracowała R. Piątek / MKiDN, VI 2025