Na cmentarzu parafialnym w Jabłonkowie, przy drodze prowadzącej ku przełęczy i granicy słowackiej, pod starym kamiennym murem wznosi się wysoki pomnik. Na jego granitowym cokole polski orzeł z szarego piaskowca szeroko rozpościera skrzydła – tak, jak na czapkach żołnierzy I Brygady. 

Historia tego miejsca splata się z jednym z najpiękniejszych epizodów w dziejach Legionów. W listopadzie 1914 roku w Jabłonkowie i sąsiednim Nawsiu zatrzymały się oddziały I Brygady Legionów Polskich, ewakuowane z Krakowa po zajęciu wschodniej Galicji przez Rosjan. W miasteczku ulokowano sztab, szpitale i szkołę podchorążych; tu działał Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego pod dowództwem Władysława Sikorskiego. Przez kilka miesięcy okolica tętniła wojennym życiem, ale i nadzieją – to właśnie tutaj, w Wigilię 1914 roku, Józef Piłsudski zasiadł do wspólnej wieczerzy z żołnierzami i mieszkańcami Nawsia, przemawiając do nich słowami, które w tej dolinie powtarzano przez dziesięciolecia: „Pozdrawiam was, żołnierze polscy, w dniu, w którym każdy chce mieć rodzinę. Między wami czuję się w najbliższej rodzinie”.

W lokalnych szpitalach zmarli ranni i chorzy legioniści z 1 Pułku Legionów Polskich – młodzi, często ledwie dwudziestoletni chłopcy. W Jabłonkowie spoczęli: Witold Wagner, Zygmunt Skóra, Wilhelm Zachara, Jan Talarek i Franciszek Śniegoń. Pierwszych trzech odeszło w zimie 1914/1915 roku, Talarek – starszy szeregowy, brat malarza Alojzego Talarka – w lutym 1916, a Śniegoń w sierpniu 1918. Nad ich mogiłą postawiono początkowo prosty, kamienny krzyż.

Dopiero w wolnej Polsce zrodziła się myśl, by stworzyć trwałe, godne upamiętnienie. Nowy pomnik powstał staraniem ks. Franciszka Moronia, dawnego duszpasterza w Jabłonkowie, a jego fundatorem było Ministerstwo Robót Publicznych RP. Wykonano go z granitu i piaskowca, z orłem o rozpostartych skrzydłach jako symbolem odrodzonej niepodległości. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 1 listopada 1931 roku. Uczestniczyły w nim tłumy Polaków z całego regionu, duchowieństwo, oficerowie Wojska Polskiego i Armii Czechosłowackiej oraz konsul RP w Morawskiej Ostrawie, dr Karol Ripa, który zakończył swoje przemówienie słowami:

„Ludu polski! Gdy ci będzie niekiedy ciężko, gdy różne wiadomości będą wprawiały cię w ponury niepokój, wierz, że duch Legionów Polskich wszedł już w naród; gdy ból chwilami będzie ci rozrywał serce, idź pod ten pomnik, a wsłuchaj się w jego złoty róg”.

Po hymnach i Marszu żałobnym Chopina głos zabrał dr Jan Buzek, poseł na Sejm RP i badacz Śląska, który wspominał legionistów słowami pieśni: „Śpij, kolego, w ciemnym grobie, niech się Polska przyśni tobie”.

Na płycie inskrypcyjnej wyryto dedykację i nazwiska poległych:

PAMIECI LEGJONISTOW POLSKICH / BOJOWNIKOW O NIEPODLEGLOSC OJCZYZNY / RODACY
WAGNER WITOLD, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 1. XII. 1914
SKÓRA ZYGMUNT, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 20. XII. 1914
ZACHARA WILHELM, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 13. I. 1915
TALAREK JAN, st. szereg. 1 pułk Leg. polski / + 3. II. 1916
SNIEGON FRANCISZEK, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 22. VIII. 1918

Dopiero wiele lat później, w 1997 roku, pomnik doczekał się renowacji z inicjatywy Koła Polskich Kombatantów w Republice Czeskiej i przy wsparciu Rzeczypospolitej Polskiej. Na dolnej części płyty dodano wówczas napis:
RENOWACJA 1997 / OTTO CIENCIALA / KOŁO POLSKICH KOMBATANTÓW W RC / FUNDATOR RZECZPOSPOLITA POLSKA.
Prace konserwatorskie przeprowadzono ponownie w latach 2024–2025, przy czym zachowano oryginalną figurę orła z 1931 roku, rezygnując z jej wymiany na nową.