ČESKÁ VERZE TEXTU

Na cmentarzu parafialnym w Jabłonkowie, przy drodze prowadzącej ku przełęczy i granicy słowackiej, pod starym kamiennym murem wznosi się wysoki pomnik. Na jego granitowym cokole polski orzeł z szarego piaskowca szeroko rozpościera skrzydła tak, jak na czapkach żołnierzy I Brygady. 

Historia tego miejsca splata się z jednym z najpiękniejszych epizodów w dziejach Legionów. W listopadzie 1914 roku w Jabłonkowie i sąsiednim Nawsiu zatrzymały się oddziały I Brygady Legionów Polskich, ewakuowane z Krakowa po zajęciu wschodniej Galicji przez Rosjan. W miasteczku ulokowano sztab, szpitale i szkołę podchorążych. Tu działał Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego pod dowództwem Władysława Sikorskiego. Przez kilka miesięcy okolica tętniła wojennym życiem, ale i nadzieją. To właśnie tutaj, w Wigilię 1914 roku, Józef Piłsudski zasiadł do wspólnej wieczerzy z żołnierzami i mieszkańcami Nawsia, przemawiając do nich słowami: „Pozdrawiam was, żołnierze polscy, w dniu, w którym każdy chce mieć rodzinę. Między wami czuję się w najbliższej rodzinie”.

W lokalnych szpitalach zmarli ranni i chorzy legioniści z 1 Pułku Legionów Polskich. Młodzi, często ledwie dwudziestoletni chłopcy. Chowano ich w Jabłonkowie, Cieszynie, Boguminie i Frysztacie. W Jabłonkowie spoczęli: Witold Wagner, Zygmunt Skóra, Wilhelm Zachara, Jan Talarek i Franciszek Śniegoń. Pierwszych trzech odeszło w zimie 1914/1915 roku, Talarek – starszy szeregowy, brat malarza Alojzego Talarka – w lutym 1916, a Śniegoń w sierpniu 1918. Nad ich mogiłą postawiono początkowo prosty, kamienny krzyż.

Dopiero w wolnej Polsce zrodziła się myśl, by stworzyć trwałe, godne upamiętnienie. Nowy pomnik powstał staraniem ks. Franciszka Moronia, dawnego duszpasterza w Jabłonkowie, a jego fundatorem było Ministerstwo Robót Publicznych RP. Wykonano go z granitu i piaskowca, z orłem o rozpostartych skrzydłach jako symbolem odrodzonej niepodległości. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 1 listopada 1931 roku. Uczestniczyły w nim tłumy Polaków z całego regionu, duchowieństwo, oficerowie Wojska Polskiego i Armii Czechosłowackiej oraz konsul RP w Morawskiej Ostrawie, dr Karol Ripa, który zakończył swoje przemówienie słowami:

„Ludu polski! Gdy ci będzie niekiedy ciężko, gdy różne wiadomości będą wprawiały cię w ponury niepokój, wierz, że duch Legionów Polskich wszedł już w naród; gdy ból chwilami będzie ci rozrywał serce, idź pod ten pomnik, a wsłuchaj się w jego złoty róg”.

Po hymnach i Marszu żałobnym Chopina głos zabrał dr Jan Buzek, poseł na Sejm RP i badacz Śląska, który wspominał legionistów słowami pieśni: „Śpij, kolego, w ciemnym grobie, niech się Polska przyśni tobie”.

Na płycie inskrypcyjnej wyryto dedykację i nazwiska poległych:

PAMIECI LEGJONISTOW POLSKICH / BOJOWNIKOW O NIEPODLEGLOSC OJCZYZNY / RODACY
WAGNER WITOLD, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 1. XII. 1914
SKÓRA ZYGMUNT, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 20. XII. 1914
ZACHARA WILHELM, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 13. I. 1915
TALAREK JAN, st. szereg. 1 pułk Leg. polski / + 3. II. 1916
SNIEGON FRANCISZEK, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 22. VIII. 1918

Dopiero wiele lat później, w 1997 roku, pomnik doczekał się renowacji z inicjatywy Koła Polskich Kombatantów w Republice Czeskiej i przy wsparciu Rzeczypospolitej Polskiej. Na dolnej części płyty dodano wówczas napis:
RENOWACJA 1997 / OTTO CIENCIALA / KOŁO POLSKICH KOMBATANTÓW W RC / FUNDATOR RZECZPOSPOLITA POLSKA.
Prace konserwatorskie przeprowadzono ponownie w latach 2024–2025, przy czym zachowano oryginalną figurę orła z 1931 roku, rezygnując z jej wymiany na nową.

Legioniści zmarli i pochowani na Śląsku Cieszyńskim 
BAZARNiK Józef 1900 3.06.1915 Morawska Ostrawa, od ran 
BURY Stanisław 1896 17.06.1915 Bogumin, od ran  
GÓRA Józef „Mirski" 1897 8.01.1915 Witkowice, od ran 
JABŁOŃSKI Witold 1887 17.07.1916 Bogumin, od ran 
JAKUBCZYK Antoni Brd. 15.12.1915 Ostrawa, przyczyna śmierci nieznana 
KACZANOWSKI Marian 1897 10.08.1915 Bogumin, od ran 
KOZIOŁ Błażej 1888 Br. d. Morawska Ostrawa, od ran 
KOZŁOWSKI Julian „Julek" 1896 30.10.1914 Witkowice, od ran 
MAKOWSKI Leon 1896 19.11.1914 Morawska Ostrawa, suchoty 
MĄCZKAJan 1892 14.12.1914 Morawska Ostrawa, tyfus 
NODZYŃSKl Józef 1896 3.08.1915 Bogumin, od ran  
PICHLER Henryk 1895 ...01.1915 Bogumin, od ran 
PLUSKIEWICZ Władysław 1895 4.12.1914 Morawska Ostrawa, tyfus 
SENYSZYN Michał 1894 5.12.1915 Morawska Ostrawa, od ran 
SKÓRA Zygmunt 1897 22.12.1914 Jabłonków, nieznana
SKULSKI Mieczysław „Jurand" 1895 17.01.1915 Frysztat, od ran 
SNAMINAJan 1894 19.02.1915 Frysztat, od ran 
ŚNIEGOŃ* Franciszek 1895 22.07.1918 Jabłonków?, przyczyna śmierci nieznana 
TALAREK Jan 1896 3.02.1916 Jabłonków, suchoty 
TYRAŁA Franciszek 1894 10.11.1914 Witkowice, zapalenie płuc 
WAGNER Witold Br.d. 17.12.1914 Jabłonków?, przyczyna śmierci nieznana 
WOJCIECHOWSKI Jan  „Półkozic" 1891 20.10.1914 Morawska Ostrawa, od ran  
ZACHARA Wilhelm „Soroka" 1897 12.01.1915 Nawsie, ospa 

Lista zmarłych za: J. Osek, K. Stepan, "Lista strat Legionów Polskich 1814-1918". Kraków, 2006

ČESKÁ VERZE TEXTU

Na farním hřbitově v Jablunkově, u silnice vedoucí k horskému průsmyku a slovenským hranicím, stojí pod starou kamennou zdí vysoký pomník. Na jeho žulovém podstavci je polská orlice z šedého pískovce, která doširoka roztahuje křídla jako na čepicích vojáků první brigády. 

Historie tohoto místa je protkána jednou z nejkrásnějších epizod v dějinách legií. V listopadu 1914 se v Jablunkově a sousedním Návsí ubytovaly jednotky 1. brigády polských legií, evakuované z Krakova po obsazení východní Haliče Rusy. Ve městě se nacházelo velitelství, nemocnice a kadetní škola. Působilo zde vojenské oddělení Nejvyššího národního výboru pod velením Władysława Sikorského. Několik měsíců to v oblasti pulzovalo válečným životem, ale také nadějí. Právě zde, na Štědrý den 1914, usedl Józef Piłsudski ke společné večeři s vojáky a obyvateli Návsí a pronesl slova: „Zdravím vás, polští vojáci, v den, kdy každý chce být s rodinou. Mezi vámi se cítím jako v nejbližší rodině.”

V místních nemocnicích zemřeli ranění a nemocní legionáři z 1. pluku Polských legií. Mladí chlapci, často sotva dvacetiletí. Pohřbeni byli v Jablunkově, Těšíně, Bohumíně a Fryštátě. V Jablunkově odpočívají: Witold Wagner, Zygmunt Skóra, Wilhelm Zachara, Jan Talarek a Franciszek Śniegoń. První tři odešli v zimě 1914/1915, Talarek - starší vojín, bratr malíře Alojzy Talarka - v únoru 1916 a Śniegoń v srpnu 1918. Nad jejich hrobem byl původně vztyčen jednoduchý kamenný kříž.

Teprve ve svobodném Polsku se zrodila myšlenka vytvořit trvalou a důstojnou památku. Nový pomník vznikl díky úsilí faráře Františka Moronia, bývalého duchovního v Jablunkově, a jeho zakladatelem bylo Ministerstvo veřejných prací Polské republiky. Byl vyhotoven z žuly a pískovce, s orlicí s roztaženými křídly jako symbolem obnovené nezávislosti. Slavnostní odhalení proběhlo 1. listopadu 1931. Zúčastnily se ho davy Poláků z celého regionu, duchovní, důstojníci polské armády a československé armády a polský konzul v Moravské Ostravě Dr. Karol Ripa, který svůj projev zakončil slovy:

„Polský lidé! Když vám bude někdy těžko, když vás různé zprávy budou uvádět do smutné úzkosti, věřte, že duch Polských legií vstoupil již do národa; když bolest vám bude roztrhávat srdce, jděte k tomuto památníku a naslouchejte jeho zlatému rohu.”

Po hymnech a Chopinově smutečním pochodu promluvil dr. Jan Buzek, poslanec a badatel Slezska, který legionáře připomněl slovy písně: „Spi, příteli, v temném hrobě, ať Polsko zdá se tobě”.

Na nápisové desce je vyryto věnování a jména padlých:

PAMIECI LEGJONISTOW POLSKICH / BOJOWNIKOW O NIEPODLEGLOSC OJCZYZNY / RODACY (NA PAMÁTKU POLSKÝCH LEGIONÁŘŮ / BOJOVNÍKŮ ZA NEZÁVISLOST VLASTI / KRAJANŮ)
WAGNER WITOLD, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 1. XII. 1914
SKÓRA ZYGMUNT, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 20. XII. 1914
ZACHARA WILHELM, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 13. I. 1915
TALAREK JAN, st. szereg. 1 pułk Leg. polski / + 3. II. 1916
SNIEGON FRANCISZEK, szereg. 1 pułk Leg. polski / + 22. VIII. 1918

Až mnoho let později, v roce 1997, byl pomník z iniciativy Kruhu polských veteránů v České republice a za podpory Polské republiky obnoven. Do spodní části desky byl poté doplněn následující nápis:
RENOWACJA 1997 / OTTO CIENCIALA / KOŁO POLSKICH KOMBATANTÓW W RC / FUNDATOR RZECZPOSPOLITA POLSKA (RENOVACE 1997 / OTTO CIENCIALA / KRUH POLSKÝCH VETERÁNŮ V ČR / ZAKLADATEL POLSKÉ REPUBLIKY).
V letech 2024-2025 proběhlo opětovné restaurování, přičemž původní socha orlice z roku 1931 byla zachována a nebyla nahrazena novou.

Legionáři zemřelí a pohřbení na Těšínském Slezsku 
BAZARNiK Józef 1900 3.06.1915 Moravská Ostrava, na následky zranění 
BURY Stanisław 1896 17.06.1915 Bohumín, na následky zranění 
GÓRA Józef „Mirski" 1897 8.01.1915 Vítkovice, na následky zranění 
JABŁOŃSKI Witold 1887 17.07.1916 Bohumín, na následky zranění 
JAKUBCZYK Antoni Brd. 15.12.1915 Ostrava, příčina smrti neznámá 
KACZANOWSKI Marian 1897 10.08.1915 Bohumín, na následky zranění 
KOZIOŁ Błażej 1888 Br. d. Moravská Ostrava, na následky zranění 
KOZŁOWSKI Julian „Julek" 1896 30.10.1914 Vítkovice, na následky zranění 
MAKOWSKI Leon 1896 19.11.1914 Moravská Ostrava, tuberkulóza 
MĄCZKA Jan 1892 14.12.1914 Moravská Ostrava, tyfus 
NODZYŃSKl Józef 1896 3.08.1915 Bohumín, na následky zranění 
PICHLER Henryk 1895 ...01.1915 Bohumín, na následky zraněníí 
PLUSKIEWICZ Władysław 1895 4.12.1914 Moravská Ostrava, tyfus 
SENYSZYN Michal 1894 5.12.1915 Moravská Ostrava, na následky zranění 
SKÓRA Zygmunt 1897 22.12.1914 Jablunkov, příčina smrti neznámá
SKULSKI Mieczysław „Jurand" 1895 17.01.1915 Fryštát, na následky zranění 
SNAMINA Jan 1894 19.02.1915 Fryštát, na následky zranění 
ŚNIEGOŃ* Franciszek 1895 22.07.1918 Jablunkov?, příčina smrti neznámá 
TALAREK Jan 1896 3.02.1916 Jablunkov, tuberkulóza 
TYRAŁA Franciszek 1894 10.11.1914 Vítkovice, zápal plic 
WAGNER Witold br.d. 17.12.1914 Jablunkov?, příčina smrti neznámá 
WOJCIECHOWSKI Jan „Półkozic" 1891 20.10.1914 Moravská Ostrava, na následky zranění 
ZACHARA Wilhelm „Soroka" 1897 12.01.1915 Návsí, neštovice 

Seznam zemřelých za: J. Osek, K. Stepan, "Lista strat Legionów Polskich 1814-1918". Kraków, 2006