Artykuł związany z bułgarską podróżą min. Jędrzejewicza i upamiętnianiem Władysława III Warneńczyka. Opisany jest kolejny etap podróży, m.in. przez Warnę, zwiedzanie historycznego pobojowiska oraz wizyta w mauzoleum wraz z królem Bułgarii, Borysem i królową Joanną (Źródło: „Dziennik Polski”, Czeski Cieszyn 1935, R: 2, nr 103, s. 454, za: Śląska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Uroczystości w Warnie Król Bułgarii Borys sławi bohaterstwo i czyn oręża polskiego. 

W dalszej podróży po Bułgarii minister Jędrzejewicz w towarzystwie ministra oświaty gen. Hadewa oraz innych oficjeli udał się samochodem do Warny, żegnany owacyjnie przez młodzież szkolną i ludność. Po drodze min. Jędrzejewicz zatrzymał się w Madarze, gdzie zwiedził pamiątki historyczne, po czym wyruszył w dalszą drogę do Warny. Wszędzie, gdzie tylko zatrzymywał się minister polski, ludność i władze witały go z prawdziwym entuzjazmem. 

Przed przybyciem do Warny goście zatrzymali się przy mauzoleum króla Władysława, gdzie powitali ich członkowie Komitetu Budowy Mauzoleum, który ofiarował min. Jędrzejewiczowi urnę, zawierającą ziemię z grobu, będącego przypuszczalnie grobem króla Władysława Warneńczyka, z prośbą, by urnę tę ustawiono obok trumny Marszałka Piłsudskiego. W Warnie min. Jędrzejewicz w towarzystwie posła Rzeczypospolitej w Sofii Tarnowskiego oraz członków delegacji polskiej udał się do ratusza, gdzie w imieniu rządu polskiego wręczył burmistrzowi obraz, przedstawiający epizod bitwy z 1444 roku. Min. Jędrzejewicz w przemówieniu swym podkreślił, że czyn króla Władysława jest jednym z węzłów łączących Polskę z Bułgarią i wyraził pragnienie, aby obraz ten służył przyszłym pokoleniom bułgarskim jako przykład miłości ojczyzny. 

Na historycznym pobojowisku pod Warną, gdzie w roku 1444 poległ śmiercią bohaterską młody król polski Władysław III, walcząc na czele rycerstwa polskiego i węgierskiego z wojskami tureckimi, odbyła się wielka uroczystość poświęcenia pomnika-mauzoleum ku czci króla-rycerza. Już od godz. 7 rano do mauzoleum, położonego o 4 km od miasta, ciągnęły niezmierzone tłumy ludności oraz kolumny wojska. Cała droga od miasta aż do miejsca uroczystości obsadzona została po obu stronach przez szpaler żołnierzy i marynarzy. Samo mauzoleum tonęło w girlandach zieleni i kwiecia. 

Uroczystość uświetnili swą obecnością król Bułgarii Borys z królową Joanną, przedstawiciel rządu polskiego min. Jędrzejewicz, przedstawiciel armii polskiej gen. Orlicz-Dreszer, przedstawiciel regenta Węgier admirała Horthy’ego, poseł węgierski w Sofii Maluśka, przedstawiciel armii węgierskiej gen. Marszałka. Uroczystość rozpoczęto odegraniem hymnu polskiego i bułgarskiego. Odsłonięcia pomnika dokonał osobiście król Borys, wygłaszając następujące przemówienie: 

„Panowie! Z uczuciem głębokiego szacunku przybyłem tu dla wzięcia udziału w dzisiejszej uroczystości, mającej na celu uczczenie pamięci jednego z bohaterskich Jagiellonów oraz pozostających pod jego dowództwem wojsk polskich i cudzoziemskich, ożywionych wspólną szlachetną myślą związania ich imienia z doniosłym wypadkiem w historii. Przed pięciu wiekami na tym miejscu poległ bohatersko, pospołu z najlepszymi ze swych dzielnych żołnierzy, młody król polski i węgierski Władysław III, nazwany następnie Warneńczykiem, jedna z najszlachetniejszych postaci w historii Polski. Czyn ten, okryty chwalebną legendą wieków, staje się jeszcze bardziej wzniosłym przez szczytne pobudki, jakie nim kierowały - chęć poświęcenia samego siebie dla ideału. Obok cnót żołnierskich najznakomitszych węgierskich rycerzy, dowodzonych przez okrytego sławą wodza Hunyadyego, i rycerzy innych narodów, które brały udział w wyprawie - w czynie tym odbija się dusza narodu polskiego, przepojona najwznioślejszym idealizmem, zdolnością braterskiego współczucia i nade wszystko ukochaniem swobody. Te właśnie nieśmiertelne pierwiastki, charakteryzujące rycerski naród polski, dawały mu zawsze, zarówno w godzinach chwały, jak i w chwilach nieszczęścia, siły i zdolność utrzymania się zawsze w pierwszym szeregu, idącej za postępem ludzkości. Nieśmiertelni bohaterowie epopei z 1444 roku, która rozgrywała się na bułgarskim wybrzeżu Morza Czarnego, są dziś żywymi, mistycznymi węzłami między przeszłością a teraźniejszością Polski i Bułgarii. Są to węzły trwałe, gdyż uświęcił je niegasnący nigdy blask wielkiego braterstwa. Wyprawy króla Władysława nie pozostały bez wpływu na rozwój dwóch wielkich cnót: bohaterskiego ducha i pełnej entuzjazmu wiary we wzniosłe dążenie ku wolności. Te siły moralne, które w dawnych czasach były w służbie wojny, dziś winny służyć pokojowi i pomyślności narodów. Pracujmy więc wszyscy nad coraz większą konsolidacją drogą twórczej działalności pokojowej i międzynarodowej współpracy kulturalnej i gospodarczej. Zapewnimy w ten sposób lepszą przyszłość nowym pokoleniom i zasłużymy na ich prawdziwą wdzięczność. W imieniu narodu bułgarskiego schylam czoło przed pomnikiem króla Władysława III i wszystkich bohaterów, którzy na tym polu polegli śmiercią walecznych. Niechaj ich chwała i wspomnienie o nich pozostanie wiecznym. Jednocześnie dokonuję inauguracji parku imienia Władysława Warneńczyka i wszystkich jego dzielnych rycerzy.”. 

Otwarcie mauzoleum i rewja wojskowa. Po przemówieniu króla Borysa zabrał głos minister Jędrzejewicz. Z kolei ppłk. Pelew opisał w krótkości bieg operacji wojskowych historycznej bitwy pod Warną. Następnie przewodniczący budowy pomnika wręczył królowi Borysowi klucze. Król dokonał otwarcia mauzoleum, przekazując następnie klucze ministrowi wojny Tanewowi, który będzie je strzegł w imieniu armii bułgarskiej. 

Pod pomnikiem złożone zostały wieńce w imieniu armii polskiej, węgierskiej i bułgarskiej, po czym mauzoleum otwarte zostało dla publiczności. Po zakończeniu tych uroczystości odbyła się rewja wojskowa, którą przyjmował król Borys, witany entuzjastycznie przez oddziały wojskowe i tłumy ludności. Po rewji król udał się na kopiec, z którego w r. 1444 sułtan Murad obserwował przebieg bitwy, następnie entuzjastycznie żegnany odjechał wraz z małżonką do Warny.