W artykule znajduje się opis Szydłowa, miasteczka w powiecie rosieńskim, w którym znajduje się sanktuarium maryjne ze słynnym obrazem Matki Boskiej. Opisana zostaje okolica miasteczka oraz w szczególności sam kościół. Przedstawiona jest też historia związana z rodem Zawiszów i Kieżgajlów, a także kwestia cudu w 1612 r., gdy na kamieniu nieopodal miasteczka miała ukazać się Matka Boska, wskutek czego dekadę później wydano dekret przywracający Szydłów katolikom. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1861, T:3, s. 24., za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Kościół w Szydłowie na Żmudzi

Szydłów, jest to miasteczko parafialne powiatu rosieńskiego, guberni kowieńskiej, słynne cudownym obrazem Matki Boskiej, i z tego względu jest tem dla Żmudzi, czem Ostra Brama dla Litwy, a Częstochowa dla Polski. Kościół murowany stoi na wyniosłej górze i panuje nad całą okolicą. Miasteczko otoczone jest ciemnym jodłowym lasem, i to właśnie dało mu nazwisko Szydłowa, bo wyraz polski bór, nazywa się w żmujdzkim języku szyłas. Za czasów Żmudzi bałwochwalczej, Szydłów nazywał się Blida, od wyrazu Kudła, znaczącego w litewskiej mitologii bóstwo mądrości, które, według świadectwa miejscowych dokumentów, miało świątynię na temże miejscu, gdzie dzisiejszy kościół stoi. Pierwiastkowa fundacja kościoła przypada w 1457 r. - Piotr Giedygold, dziedzic Giejszów, wystawił go na cześć Narodzenia Matki Boskiej i patronów swych, św. Piotra i św. Bartłomieja, a na utrzymanie plebana zapisał wieś, składającą się z dziesięciu chat osiadłych, oraz dziesięciny z trzech folwarków. Po Giedygołdzie dostał się Szydłów Mikołajowi Kieżgajle, którego jedyna córka, Barbara, oddana w zamężcie Andrzejowi Zawiszy, wniosła Szydłów z innemi majątnościami w dom Zawiszów, przed rokiem 1500. Odtąd ci Zawiszowie, jak powiada Niesiecki, poczęli się pisać Zawiszami-Kieżgajłami i herb Kieżgajłów Łabędź przybrali do swego herbu Róży. Syn tego Zawiszy, Jan, odziedziczył Szydłów po ojcu, po zgonie zaś Jana został właścicielem Szydłowa brat jego Melchior, kasztelan witebski. W tę porę zaczął się szerzyć kalwinizm na Żmudzi. Melchior Zawisza przeszedł także na kalwinizm i jako dziedzic Szydłowa, wystawił dla swej potrzeby zbór. Gdy nowe wyznanie opanowało Żmudź do tyle, iż w całej diecezji zaledwo siedmiu księży katolickich zostało, wówczas upadł i kościół szydłowski, a fundusze jego przywłaszczone zostały przez zbór kalwiński. W lat osiemdziesiąt po tym wypadku, a mianowicie 1612 r., rozeszła się wiadomość o ukazaniu się Matki Boskiej na kamieniu stojącym za miasteczkiem. Cud ten był powodem procesu kapituły żmudzkiej z kalwinami, w skutek którego zapadł dekret trybunalski 1622 r., wracający katolikom ich własność. Odtąd zbór kalwiński zaczął upadać, a skutkiem ciągłych niesnasek, a nawet krwawych utarczek między kalwinami i katolikami, ukończonych śmiertelnym ranieniem komendarza Siernowskiego, pleban kalwiński zmuszony był 1728 r. wynieść się do Kielm. Nakoniec 1754 roku zbór został przyłączony do zboru kiejdańskiego i zniszczał ze szczętem. Tymczasem cudowny obraz Matki Boskiej szydłowskiej stał się tyle głośnym, że zewsząd lud tłumnie zaczął się zgromadzać do niego, i znosząc liczne wota w srebrze i złocie, dostarczył funduszu na rozpoczęcie budowy teraźniejszego kościoła. Roku 1760 założył fundamenta jego ówczesny pleban, a późniejszy biskup żmudzki, ks. Jan Dominik Łopaciński, skończył zaś tę budowlę i konsekrował 1786 r. następca jego, ks. Tadeusz Bukaty, proboszcz szydłowski i biskup tespeński. Tegoż roku bullą Piusa VI kościół szydłowski wyniesiony został na stopień infułacji, a cudowny obraz otrzymał koronację poświęconą w Rzymie koroną. Obrzędu tego dopełnił uroczyście na rynku biskup żmudzki, książę Stefan Giedrojć, w asystencji trzech biskupów i generalnego starosty żmudzkiego, oraz w obecności 30 tysięcy pobożnych, przybyłych na ten obrzęd z Prus, Litwy i Żmudzi. Dzisiaj miasteczko Szydłów należy do rządu, ma 80 domów drewnianych, z których połowa zasiedlona Żydami, aptekę dobrze utrzymaną, dom infułacki murowany, trakternię i kilka kramów. Bywa tutaj każdorocznie 8 września odpust przez cały tydzień, podczas którego zwykle kilka tysięcy osób przystępuje do komunii Św., oraz jarmark sprowadzający kupców nie tylko z pobliższych miast, lecz z Rygi, Mitawy, Kowna, Wilna i Dynaburga. Parafia szydłowska liczy 487 ludności katolickiego wyznania. Na końcu miasteczka jest kaplica drewniana, w środku której leży ów kamień, na którym, według podania, ukazała się Matka Boska. Urządzono na nim ołtarz, dla odprawiania mszy Św., a nad nim, zamiast obrazu, wzniesiono kamienny posąg Matki Boskiej. Tuż przy kamieniu postawiona jest skrzynia żelazna, w której po upadku kościoła schowane zostały przez katolików aparaty kościelne. Zakopane w ziemi, leżały w niej przez lat 80, dopóki katolicy nie odzyskali od kalwinów kościoła swego i przywłaszczonych funduszów.