W tekście opisany jest Mozyr, miasteczko leżące na prawym brzegu Prypeci, opisane już w „Starożytnej Polsce” M. Balińskiego. Skreślona jest też historia tego miejsca, a także kościoła bernardynów, który założony został w 1616 przez Zygmunta III. Poczyniony jest też opis świątyni oraz poruszona kwestia m.in. umieszczonego tam cudownego obrazu Najświętszej Panny. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1865, T:11, s. 80., za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Mozyr

To małe powiatowe miasteczko, leżące na prawym brzegu Prypeci pod stromą górą, jeśli się nie upamiętniło żadnym ważniejszym wypadkiem historycznym, godne jednak wzmianki dla pięknego swego położenia. Wokoło Mozyra rozwija się najwilzięczniejsza, pełna uroku okolica. Śród płaszczyzny, charakteryzującej tę krainę, zdumiewa pasmo gór malowniczych, ciągnących się przez kilka mil ponad Prypecią. Na pochyłości jednej z tych gór zbudowany jest Mozyr. Nędzne jego drewniane domostwa ulegały częstym pożarom, przez co zatarła się zupełnie dawniejsza jego postać. Ciekawych czytelników, pragnących poznać początki historyczne Mozyra, odsyłamy do „Starożytnej Polski” M. Balińskiego. Tam znajdzie wyliczone niektóre epoki istnienia tego miasta, należącego do grodów starosłowiańskich. W roku 1161 wchodziło w skład księstwa kijowskiego, a przechodząc od jednych kniaziów do drugich, najdłużej należało do księstwa turowskiego. O częstych napadach Tatarów świadczą rozsypane wokoło kurhany; w czasie tych napadów, głównie w roku 1508, Mozyr i zamek położony na górze, był niejednokrotnie rabowany i palony. Następnie odgrywały się tu epizody wojen kozackich, i dopiero od roku 1676 miasto, doznawszy spokoju, zaczęło rozwijać handel swój i dobrobyt materialny. Nie dziw więc, że Mozyr, ulegając tylu kolejom, nie przechował żadnych prawie zabytków przeszłości. Wędrowiec nie znajdzie wątku do wielkich wspomnień w powszedniości obecnej tej mieściny, zamieszkałej w większej części przez Żydów; lecz kiedy spojrzy na zniszczone mury kościoła i klasztoru bernardyńskiego, mimowoli przeniesie się myślą do minionych stuleci. Kościół bernardynów założył w r. 1615 Zygmunt III, staraniem Baltazara Strawinskiego, starosty inozwskiego, a zakonnicy sprowadzeni zostali r. 1618 przez Stefana Loszkę. Po zniszczeniu miasta, fundację odnowili urzędnicy ziemscy i obywatele, a kościół i klasztor wówczas na wzgórzu wymurowano. Po kasacie bernardynów roku 1835, kościół oddano na parafialny duchowieństwu świeckiemu, dopóki skutkiem pożaru, nie popadł w stan zniszczenia, w jakim dziś go widzimy. Na krużganku i wewnątrz były kiedyś liczne pomniki kamienne, tablice marmurowe rzeźbione, grobowce obywateli i urzędników mozyrskich, którzy się przyczynili do nowej fundacji kościoła; te pomniki jednak, równie jak wszystko w kościele, uległy zniszczeniu. Bocian, ulepiwszy gniazdo na jednej wieży kościelnej, zdawał się być jedynym stróżem grobów i popiołów rozsypanych po piaskach mozyrskich; odleciał też spłoszony, gdy kościół z murami należącymi do niego zupełnemu i ostatecznemu uległ przeistoczeniu. Kimbarówka czyli Ciemna Dolina („Vallis umbrosa”), o 3/4 mili od Mozyra nad Prypecią, zwana także Sambor. Tu wśród pięknego lasu wznoszą się mury klasztoru cystersów. Kościół obok klasztoru, zdobny w posągi, wewnątrz w bogato rzeźbione ołtarze, otoczony murem z bramą, w którego obrębie wielki znajduje się ogród. Kilku obywateli powiatu, a na ich czele Zygmunt Szukszta, podczaszy kijowski, założyli go r. 1711; August II bogaciej świątynię uposażył r. 1717, a August III w r. 1742 nowymi dochodami fundusz jej pomnożył. Obecnie zgromadzenie to liczy kilkunastu zakonników. Kościół starannie utrzymany, dzięki gorliwości miejscowego przeora. Dolina Anielska („Vallis angelica”), tuż przy pierwszej położona między dwiema górami, prześliczne miejsce, gdzie pośród świeżej zieloności drzew wyniosłych bielą się mury kościoła św. Michała z klasztorem cystersek. Benedykt Bóżański, przeor cystersów Kimbarówki, upodobawszy r. 1744 pełne uroku położenie doliny, osadził tu zgromadzenie tych zakonnic, jedyne w całej ówczesnej Litwie. Idąc z biegiem Prypeci po lewym jej brzegu, o mil trzy za Mozyrem, spotkamy miasteczko Jurowice. Na górze wysokiej, panującej nad całą okolicą, wznosi się kościół o trzech wieżach, otoczony wysokim murem ze strzelnicami, z obszernym klasztorem. Umieszczony tam obraz cudowny N. Panny, ściąga corocznie tłumy pobożnych pielgrzymów. Obraz ten, przywieziony z obozu Koniecpolskiego hetmana przez księdza Marcina Tyrawskiego, jezuitę, odbywającego wtedy misje, ustawiono w Jurowicach roku 1653, w kapliczce drewnianej. W późniejszym czasie odbudowany został kościół i klasztor, który po kasacie jezuitów, należał czas jakiś do bernardynów, potem do kapucynów; zamknięty przez długi czas, został niedawno zwrócony spragnionej pobożności mieszkańców i jest dziś kościołem parafialnym. Jurowice z położenia swego i z wrażeń, jakie wzbudzają, zaliczyć można do tych miejsc, w których pobyt długotrwały i miły na zawsze zostawia wspomnienie.