W tekście przypomniana jest część Wilna, Antokol oraz jego okolica, w tym były kościół Pana Jezusa, leżący za ogrodem Sapieżyńskim. W artykule wspomniane są obrazy Smuglewicza, które umieszczone były w tym kościele, a także ogród oraz pałac założony przez Sapiehów – ten drugi postawiony był przez Kaźmirza Sapiehę, następnie przerobiony na szpital (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1870, Seria 2, T:5, s. 188, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółczesniony odczyt tekstu.

Opis Antokolu.

Ze wszystkich stron Wilno otaczają przecudne krajobrazy i rozkoszne przedmieścia, będące długim szeregiem ogrodów i wdzięcznych domków wiejskich. Żadne wszakże z tych przedmieść nie jest tak lubione, a co za tem idzie, uczęszczane, jak Antokol. Zimą i latem, z rana i wieczorem, roją się tu tłumy spacerujących. Nadewszystko w piątki marcowe i majowe podążają tam i napowrót liczne gromady pobożnych, śpieszących lub wracających od cudownej statui Pana Jezusa na Antokolu. Gdy stanie dobra sanna, mkną znowu do późnej nocy liczne sanie, zdążające do oberży Tynśpieszha, o parę wiorst za rogatkami, miejsca słynnego dobrem piwem, porterem i miodem. Przedmieście Antokol jest bardzo długie, ciągnie się bowiem prawie na trzy wiorsty, począwszy od południowo-zachodnich okopów cytadeli, a skończywszy na trakcie święciańskim, w górach zwanych Makowskimi. Z prawej, t.j. wschodniej, strony ulicy Antokolskiej, która środkiem przedmieścia przebiega, grunt nagle się wznosi i tworzy szereg mniej więcej wysokich wzgórz, bliżej miasta zajętych na cytadelę, dalej porosłych pięknym borem sosnowym; z lewej zaś przeciwnie, grunt się stopniowo zniża, gdzieniegdzie w głęboki zamienia się parów, a wreszcie ustępuje miejsca majestatycznej Wilii. Ta ostatnia zrazu tuż przy drodze toczy swe przezroczyste wody, ale zbliżając się ku byłemu pałacowi Słuszków, powoli od niej się oddala i odtąd kiedy niekiedy tylko błyśnie przed oczyma przechodniów swą zwierciadlaną powierzchnią. Do tegoż samego pałacu i trochę nawet dalej, nie napotykamy jeszcze owych dworków, które tak uroczo opisał I. Chodźko; zaczynają się one dopiero od kościoła świętego Piotra i ciągną do samych rogatek. Z prawej strony ledwie jest ich kilka, ale z lewej tłoczą się w malowniczym nieładzie jedne za drugimi, to zbiegając aż ku samej prawicy Wilii, w zbiedzonej i niepozornej powierzchowności, to grupując się nad drogą i zalotnie wabiąc przechodniów jaskrawo pomalowanymi fasadami, wdzięcznymi ogródkami, czystymi dziedzińcami i w ogóle całą fizjonomią, trochę może pretensjonalną, ale dziwnie jakoś przemawiającą do serca. Bliżej rogatek wkradło się pomiędzy nie mnóstwo szynków, handlów i domków, a raczej chałup żydowskich, gdy przeciwnie bliżej miasta, a więc nieopodal świętego Piotra, dworki te przedzierzgnęły się we wspaniałe nieraz pałacyki. Przedmieście Antokol posiada dwie świątynie: kościół katolicki świętego Piotra, o którym przed kilku laty pisał już „Tygodnik Ilustrowany”, i b. kościół Pana Jezusa, o którym obecnie parę słów powiedzieć zamierzamy. Leży on tuż za ogrodem Sapieżyńskim, i tak zewnętrzną jak wewnętrzną swoją strukturą - bezsprzecznie może być zaliczony do najpiękniejszych świątyń w Wilnie. Założony w r. 1693, konsekrowany został r. 1716, lecz ostatecznie ukończony dopiero w r. 1756. Zbudowany na wzór kościoła św. Karola Boromeusza w Rzymie, jest formy ośmiościennej, z kopułą i dwiema od frontu i po bokach wieżami, wewnątrz dokoła i zewnątrz na fasadzie gipsaturą ozdobiony. Długość i szerokość jego wynosi łokci 27. Ołtarzów było w nim siedem, a pomiędzy niemi główny z figurą św. Piotra. Drewniana ta statua, wybornie wykonana w Rzymie, słynie cudami i jest celem licznych pielgrzymek pobożnych. Były też tu trzy obrazy sławnego Smuglewicza, wyobrażające: św. Trójcę, św. Kajetana cudownie rozmnażającego chleby w refektarzu ks. teatynów i strącenie św. Jana Nepomucena z mostu do rzeki Mołdawy. Wszystkie te obrazy, a mianowicie drugi z nich, wysoko są cenione przez znawców. Antokol posiada wspaniały starożytny ogród Sapieżyński, największy w Wilnie. Dziś, jakkolwiek zaniedbany i opuszczony, odznacza się jednak majestatycznością swoich drzew, a dwie zruinowane fontanny i piękne murowane bramy świadczą o tem, co kiedyś w nim było. Za ogrodem tym wznoszą się mury obszernego gmachu, który rozmaite przechodził koleje. Za dawnych pogańskich jeszcze czasów stała tu bałwochwalcza świątynia, wszystkim bogom poświęcona, rodzaj Panteonu. W 1691 roku Kazimierz Sapieha postawił tu pałac, który z czasem przeszedł na własność Pusłowskiego, a od tego nabyty został przez rząd 1809 r. W r. 1829 przerobiono go na szpital, poczem mieścił się tu korpus kadetów, a po przeniesieniu tegoż do Moskwy, znowu na szpital został przerobiony. Mówiąc wreszcie o Antokolu, niepodobna nie wspomnieć o słynnym niegdyś traktyerze z ogrodem Tykoci, który tę samą rolę odgrywał, co kiedyś Wiejska Diana w Warszawie, i o pałacyku z ogrodem, zwanym Chiny, w którym obecnie mieści się nader uczęszczana restauracya. Wszystkie te miejscowości odznaczają się najcudniejszemi krajobrazami, jakiemi rzadko które miasto poszczycić się może.