Różne mogą być formy pracy społecznej na rzecz zachowania polskiego dziedzictwa w Kanadzie i pielęgnowania tego, co pozostawili po sobie Ci, którzy budowali polskie kościoły, zakładali organizacje, szkoły… Jedno z rozwiązań, które z całą pewnością należy uznać za godne naśladowania, wprowadziła w życie Polska Fundacja Społeczno-Kulturalna w Quebecu z siedzibą w Montrealu. Fundacja ta jest organizacją posiadającą statut organizacji charytatywnej i od jej założenia w 1979 roku, zrzesza w swoich szeregach osoby i instytucje, których troską jest wsparcie wszelkich form aktywności kulturalnej, naukowej i społecznej Polonii w Quebecu oraz którym zależy na dokumentacji polskiego dziedzictwa oraz popularyzacji polskich tradycji i kultury.

Fundacja powstała z potrzeby aktywnego finansowego wsparcia organizacji polonijnych działających głównie na terenie prowincji Québec.

„Celem Fundacji – jak głosi jej statut – jest gromadzenie funduszy i wypracowywanie dochodu umożliwiającego udzielanie dotacji pozwalających na rozwój i działanie organizacji statutowo zajmujących się różnymi formami kultywowania polskości. Drugim istotnym nurtem działalności jest troska o poprawę pozycji społecznej i materialnej Polonii. Przejawia się to we wspieraniu edukacji młodzieży pochodzenia polskiego na poziomie studiów wyższych, poprzez przyznawanie stypendiów dla studiującej młodzieży, ufundowanych przez indywidualnych darczyńców Fundacji.”

Fundacja, aby zachęcić sponsorów do przekazywania dotacji, stworzyła dla nich specjalne miejsce pochówku, Kwaterę Zasłużonych, która znajduje się na cmentarzu Notre-Dame-DesNeiges w Montrealu.

Inicjatywa ta zrodziła się w 1988 roku, kiedy to zmarł były więzień Auschwitz, Dachau i Buchenwaldu Bolesław Lewandowski (1899-1988), który dla Polskiej Fundacji SpołecznoKulturalnej zapisał w swym testamencie prawie sto tysięcy dolarów. Było rzeczą oczywistą, że Polska Fundacja postanowiła zapewnić swemu największemu dobroczyńcy godne miejsce pochówku i opiekę nad grobem, by nie zaginęła pamięć o człowieku, który przekazał swe oszczędności całego życia na cele Polskiej Fundacji. On, też jako pierwszy spoczął w Kwaterze Zasłużonych.

Wielka w tym zasługa byłego prezesa Fundacji Zbigniewa Małeckiego (1922-2009), który w 1939 roku zdał egzamin konkursowy do Państwowej Szkoły Morskiej w Gdyni i odbył praktykę na najnowszym transatlantyku MS „Chrobry” w inauguracyjnym rejsie do portów Ameryki Południowej. Wybuch wojny zastał go w Brazylii. Okrężną drogą dotarł do Wielkiej Brytanii, gdzie zgłosił się do służby wojskowej z przydziałem do 2 Dywizji Strzelców Pieszych we Francji. Dywizja po zaciętych bojach z niemiecką dywizją pancerną gen. Guderiana w Maiche i St-Hippolyte, w nocy z dnia 20 na 21 czerwca 1940 roku przekroczyła granicę Szwajcarii i została internowana. Tam, po zdaniu matury polskiej i szwajcarskiej w 1943 roku odbył studia na Uniwersytecie Fryburskim (humanistyka – historia filozofii, historia sztuki i historia, równolegle studia dziennikarskie). Był współredaktorem m.in.: „Pamiętnika Literackiego”, „Kultury”, „Wiadomości”, „Polski Walczącej”, „Syreny”, „Dziennika Polskiego” i „Dziennika Żołnierza”. W Kanadzie od 1951 roku pracował zawodowo w Montrealu w firmie telekomunikacyjnej Canadian Marconi. Był bardzo aktywny w życiu Polonii kanadyjskiej. Przez wiele lat był stałym współpracownikiem polonijnych gazet, w tym: „Gazety”, „Związkowca” i „Biuletynu Polonijnego”. Zmarł w Montrealu i spoczywa na cmentarzu Notre-Dame-Des-Neige.

Polska Fundacja Społeczno-Kulturalna w Quebecu co roku dotuje polskie szkoły, harcerstwo, naukę polskich studentów oraz przede wszystkim utrzymuje Bibliotekę Polską przy Polskim Instytucie Naukowym w Montrealu, posiadającą ponad 45 tysięcy książek, którą założyła Wanda Maria Stachiewicz (1895-1995), absolwentka Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie oraz paryskiej Sorbony w dziedzinie studiów historii cywilizacji. Żona gen. Wacława Stachiewicza (patrz: „Generałowie-tułacze”), podczas II wojny światowej przedostała się do Anglii, skąd w 1940 roku wraz z pierwszym transportem dzieci i kobiet z Wielkiej Brytanii dotarła do Kanady. W Montrealu otrzymała posadę w International Labour Office (Biurze Ligi Narodów). Mimo pracy zarobkowej brała czynny udział w pracy społecznej instytucji polskich. Była współzałożycielką Stowarzyszenia Polskich Uchodźców Wojennych i organizatorką cyklu wykładów o kulturze polskiej na uniwersytecie McGill. W uznaniu jej zasług Walne Zebranie Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie w 1984 nadało bibliotece, którą założyła i była jej wieloletnią dyrektorką nazwę: Biblioteka Polska im. Wandy Stachiewicz. Zmarła w Montrealu. Spoczywa na cmentarzu w St. Adele w Quebecu.

Obecnie w Kwaterze Zasłużonych spoczywa przeszło stu fundatorów z polskim rodowodem. Każdy ma tu swój nagrobek z nazwiskiem i po wieczne czasy: kwiaty, znicze i wspólne modły podczas procesji w dniu Zaduszek. Jak głosi inskrypcja na każdej tablicy nagrobnej: PAMIĘĆ O NICH NIE ZAGINIE.

Lokalizacja: Cmentarz Notre-Dame-Des-Neiges, 4601 Chem., Montreal, Quebec, Kanada