Większość kościołów znanych jako „Polish Cathedrals” to pod względem architektonicznym obiekty o względnie oryginalnych wariacjach na temat form historycznych. Właściwie nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ na początku XX wieku budowano nowe kościoły w Ameryce nie w setkach, a w tysiącach obiektów. Szacuje się, że w roku 1900 istniało w USA około 10 tys. kościołów katolickich i było około 18,5 mln katolików, dla porównania w roku 1820 ich liczba wynosiła około 250 tys. Wznoszone dla nich budowle w większości były skromne, często drewniane, jednowieżowe lub murowane, łączące funkcje edukacyjne i sakralne. Jaka była skala emigracji, pokazują dane statystyczne. W 1900 roku w USA mieszkało około 380 tys. emigrantów w pierwszym pokoleniu, w 1910 – około 790 tys. Większą emigrację odnotowali jedynie Irlandczycy (około 1 mln osób), Niemcy (około 830 tys. osób) i Austriacy (również około 830 tys. osób). Zapewne do tych dwóch ostatnich grup częściowo byli zaliczani także Polacy. Polska społeczność w 95% określała się jako katolicka.

Część parafii decydowała się na wystawianie nowych, bardziej okazałych świątyń. Obrazuje to skalę kościelnego rynku budowlanego w tym czasie, a dotyczy wyłącznie Kościoła katolickiego. Ze styli historycznych przy wznoszeniu swoich świątyń korzystały także inne wyznania. Przy tak olbrzymiej skali pojęcie oryginalności budowli stało się względne, jednak rzadko zdarzały się dosłowne powtórzenia projektu. Miało to miejsce w przypadku kościołów: pw. św. Kazimierza w Detroit i pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Chicago.

Historia parafii św. Kazimierza sięga roku 1882 – wówczas wzniesiono pierwszą świątynię, a jej proboszczem został przebywający dotąd w niemieckiej parafii ks. Paweł Gutowski (1845–1918), emigrant z Polski. Początkowo parafia była niewielka, liczyła około 80 rodzin. Następnie w roku 1889, również staraniem ks. Gutowskiego, wzniesiono nową świątynię. Ołtarze zamówiono u Anthony’ego Casper Osebolda (1856–1927), witraże u George’a Mischa z Chicago. Kościół nawiązywał do architektury bizantyjskiej i romańskiej. Najważniejszym elementem jego kompozycji była potężna kopuła o przekątnej ponad 40 metrów. Kolejne lata przyniosły dalsze inwestycje – rozbudowę konwentu sióstr i szkoły.

W roku 1961 kościół został zburzony i zastąpiony nowym, mniejszym i tańszym w utrzymaniu. Parafię zamknięto w 1989 roku. Kościół nie był pod tym względem wyjątkiem. Obecnie szacuje się, że rocznie zamykanych jest około 6–10 tys. świątyń wszystkich wyznań. Odpowiadają za to migracje ludności, zbyt wielkie budowle jak na obecne potrzeby, generujące wysokie koszty utrzymania, zwłaszcza że wiele gmachów wymaga prac remontowych, niekiedy też konserwatorskich. Jednak zamykanie kościołów niekoniecznie rozwiązuje wszystkie problemy. Zazwyczaj najprostsze wydaje się zburzenie nieużytkowanego budynku, ale często tak nie jest. Po pierwsze, na mniej atrakcyjnych inwestycyjnie terenach nie opłaca się to ze względów ekonomicznych, po drugie – napotyka na duży opór lokalnych społeczności, obrońców zabytków itp. Kolejnym wyjściem jest przeznaczenie świątyni na potrzeby innych wyznań chrześcijańskich bądź niechrześcijańskich. To rozwiązanie jednak również budzi kontrowersje, ponadto nie zawsze możliwe jest do zrealizowania. Co prawda znamy udane adaptacje kościołów na potrzeby innych obrządków, ale po pierwsze w okolicy musi być odpowiednio liczna wspólnota religijna, po drugie często wygodniej jest jej zbudować nową świątynię niż adaptować starą. W każdym razie w części kościołów zmienia się nie tylko skład etniczny parafian, lecz także ich przynależność religijna. Coraz chętniej stosowanym rozwiązaniem jest przebudowywanie kościołów na innego rodzaju obiekty użyteczności publicznej, np. budynki mieszkalne. Daje to niekiedy interesujące efekty, może być uzasadnione ekonomicznie, pozwala zachować historyczną bryłę budowli, często silnie wpisaną w lokalny krajobraz, choć nadal jest rozwiązaniem kontrowersyjnym. Tylko nieliczne świątynie – jak kościół św. Wojciecha w Detroit – pełnią funkcje historyczne lub muzealne. Powyższe rozwiązania, może poza ostatnim, są trudne do zaakceptowania, ale też zdaje się nie być wobec nich alternatywy, ponieważ na ponowne otwarcie większości świątyń raczej nie ma co liczyć. Stąd zrozumieć można decyzję o rozebraniu kościoła św. Kazimierza.

Kalendarium

1882 - erygowanie parafii

1883 - ukończenie budowy pierwszej świątyni i szkoły

1887 - wzniesienie budynku plebanii

1889 - zakończenie budowy drugiej świątyni

1906 - wystawienie nowego budynku szkoły

1924 - budowa gimnazjum

1927 - budowa nowego konwentu

1928 - budowa nowej plebanii

1961 - zburzenie kościoła i wzniesienie nowej budowli

1989 - zamknięcie parafii

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika
Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, Paweł Sieradzki, Parafie i kościoły polskie w Michigan, Winsconsin i Massachusetts, Warszawa 2021, s. 48-51.