Historia zbroi Zygmunta Augusta

Historia zbroi Zygmunta Augusta (1520-1572), króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, jest pełna zawirowań. Przez wiele lat uchodziła za zbroję Ludwika II Jagiellończyka, który jako II. Lajos panował na Węgrzech, był również królem Czech. Syn Władysława II Jagiellończyka. Zginął w bitwie pod Mohaczem w 1526 roku, a więc sześć lat po narodzinach Zygmunta Augusta. Jak zatem mógł być właścicielem tej zbroi, dlaczego jest w niej przedstawiany i jak znalazła się na Węgrzech, a później w Polsce?

Według aktualnych badań młodzieńcza zbroja Zygmunta Augusta została zamówiona w 1533 roku przez cesarza Ferdynanda I Habsburga dla trzynastoletniego wówczas Zygmunta Augusta z okazji zaręczyn z Elżbietą Habsburżanką. Wykonanie zbroi zlecono królewskiemu płatnerzowi Jörgowi Seusenhoferowi w Innsbrucku. Choć zbroja była gotowa już w czerwcu 1533 roku, brakowało jej wtedy jeszcze złocenia. Ukończono ją jednak niedługo później. Jej dokładne losy nie są znane, wiadomo jednak, że trafiła do skarbca Habsburgów, a następnie znajdowała się w wiedeńskim Stallburgu, dawnym pałacu, który stał się miejscem przechowywania części kolekcji Habsburgów. Później trafiła do Cesarskiej Zbrojowni (Kaiserliches Zeughaus). Eksponowana była wówczas w sali króla Ludwika. Stamtąd przeniesiona została do Hofwaffenmuseum czyli Cesarskiego Muzeum Zbrojowni, a następnie do Kunsthistorisches Museum w Wiedniu.

Na Węgry przyjechała dwukrotnie: na wystawę zorganizowaną w maju 1876 roku w Pałacu Károlyi w Peszcie na rzecz pomocy ofiarom powodzi na Dunaju oraz przy okazji Wystawy Milenijnej w 1896 roku w Budapeszcie. W wyniku Konwencji Weneckiej oraz traktatu pokojowego Saint-Germain, zbroja decyzją sądu arbitrażowego została przekazana Węgrom w 1933 roku. Przechowywano ją w Muzeum Narodowym w Budapeszcie jako zbroję Ludwika II Jagiellończyka.

Przekazanie i pomieszanie tożsamości

Zbroja ta przez długi czas była błędnie identyfikowana jako należąca do króla Ludwika II Jagiellończyka, który zginął w bitwie pod Mohaczem w 1526 roku. Wcześniej, w latach 1514-1516, cesarz zamówił kilka zbroi dziecięcych, z których jedna miała być podarowana Ludwikowi II. Obie miały znajdować się w kolekcji Habsburgów i tam zapewne około 1760 roku zostały pomylone podczas inwentaryzacji i przygotowań do ekspozycji. Błąd ten został zauważony dopiero przez niemieckiego badacza Bruno Thomasa, który wykazał w 1939 roku, że zbroja należała do Zygmunta Augusta. Co ciekawe, na zbroi pojawiają się monogram SE, który wyraźnie wskazuje na właściciela zbroi. Jednak aż do połowy lat 90. XX wieku eksponowana była na Węgrzech jako zbroja Ludwika.

Zbroja w zbiorach polskich

Zbroja ta była jednym z najcenniejszych poloników znajdujących się na Węgrzech. Została przekazana Polsce w lutym 2021 roku na mocy decyzji rządu węgierskiego podjętej w grudniu 2020 roku na podstawie podpisanej w 1992 roku umowy między obydwoma krajami o współpracy kulturalnej i naukowej. Została przewieziona do Krakowa i jest teraz częścią zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu.

Portrety Ludwika II Jagiellończyka

Na Węgrzech zachowały się przedstawienia Ludwika II Jagiellończyka, który panował w Czechach i na Węgrzech jako Ludwik II. Był synem Władysława II Jagiellończyka i został adoptowany w 1515 roku przez cesarza Maksymiliana I Habsburga. Ludwik II zginął w bitwie pod Mohaczem w 1526 roku. Po raz pierwszy przedstawiony został w "polskiej" zbroi na portrecie Istvána Dorffmaistera (1729-1797). Wówczas zamawiający zażyczył sobie, aby został on przedstawiony według wiedeńskiego oryginału. Możemy mniemać, że nie chodzi tutaj o jakiś nieznany obraz Ludwika, ale właśnie o zbroję. Później Dorffmaister przedstawił Ludwika w tej samej zbroi na obrazie "Bitwa pod Mohaczem" z lat 1795-96. Również na rzeźbie na gmachu parlamentu w Budapeszcie z 1895 roku znalazło się jej przedstawienie. Wreszcie zaś miała znaleźć się na pomniku w Mohaczu, który jednak nie powstał. Znany jest jedynie gipsowy odlew pomnika autorstwa Holló Barnabása (1866-1917). Pomnik według zupełnie innego projektu zrealizowano natomiast w 2016 roku. Zbroja została przedstawiona na nim bardziej symbolicznie niż wiernie. Ciekawymi realizacjami są również płaskorzeźba Kiss Györgyego (1852-1919), która znajduje się na pomniku Ludwika II w Mohaczu, który według tradycji powstał w miejscu jego śmierci. Płaskorzeźba powstała przy okazji odbudowy pomnika w 1899 roku. Jej  malarskim pierwowzorem jest obraz Józsefa Borsosa przeznaczony do ratusza w Mohaczu.

Zbroja, odkąd została przekazana do zbiorów polskich, polonikiem już nie jest, natomiast jej przedstawienia, chociaż powstawały bez intencjonalnego nawiązania do polskiego dziedzictwa, przez zawiłą historię obiektu są z nim powiązane.

Najbardziej znane przedstawienia zbroi Zygmunta Augusta w sztuce węgierskiej

István Dorffmaister, Portret Ludwika II Jagiellończyka

rok powstania: 1787

technika: olej na płótnie

lokalizacja: Muzeum Kanizsy Dorottyi, Mohacz

informacje dodatkowe: obraz ten istnieje również w kopii autorstwa Józsefa Borsosa z 1838 roku, która znajduje się w Magyar Nemzeti Galéria. Portret został także skopiowany na litografii Gusztáva Handelmayera.

István Dorffmaister, Śmierć Ludwika II Jagiellończyka pod Mohaczem

rok powstania: 1795-1796

technika: olej na płótnie

lokalizacja: Muzeum Kanizsa Dorottya, Mohacz

informacje dodatkowe: obraz przedstawia dramatyczną scenę śmierci króla Ludwika II Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem w 1526 roku.

Kiss György, II Lajos

rok powstania: koniec XIX wieku

technika: relief z brązu

lokalizacja: Mohacz

József Borsos, Upadek z konia

rok powstania: 1837

technika: olej na płótnie

lokalizacja: ratusz w Mohaczu

Ferenc Vasadi, Pomnik Ludwika II

rok powstania: około 1895 roku

lokalizacja: fasadzie parlamentu nad Dunajem, Budapeszt

Holló Barnabás, Model pomnika Ludwika II

rok powstania: przed 1898

technika: odlew gipsowy

lokalizacja: Magyar Nemzeti Galéria

informacje dodatkowe: gipsowy odlew modelu pierwotnego pomnika Ludwika II, który miał stanąć w Mohaczu