Czy zastanawiałeś się kiedyś, jak wyglądało życie Polaków w Szwajcarii na przestrzeni lat? Istniejąca od 1997 r. Fundacja Helveto-Polonicum, instytucja badawcza użyteczności publicznej z siedzibą we Fryburgu, może dostarczyć fascynujących odpowiedzi. Poznaj jej zbiory, w tym wyjątkową kolekcję prac niedocenionego artysty - Jacka Stryjeńskiego (1922-1961).

O Fundacji Helveto-Polonicum

Powstała dzięki zaangażowaniu i pracy Ludwiki i Jacka Sygnarskich fundacja zajmuje się kolekcjonowaniem, przechowywaniem, konserwacją i opracowywaniem zbiorów oraz upowszechnianiem wiedzy o obecności Polaków w Szwajcarii. W jej bogatej kolekcji znajduje się kilkadziesiąt tysięcy publikacji oraz około 200 tysięcy listów i dokumentów. Fundacja może się również poszczycić imponującymi zbiorami audiowizualnymi oraz setkami przedmiotów związanych z działalnością Polaków w Szwajcarii od XIX w.

Jednym z głównych magnesów przyciągających zwiedzających siedzibę fundacji przy Grand-Places jest jej kolekcja przedmiotów związanych z internowanymi podczas II wojny światowej w Szwajcarii żołnierzami 2. Dywizji Strzelców Pieszych, zwłaszcza prace Jacka Stryjeńskiego.

Jacek Stryjeński - historia artysty rozdartego między sztuką a służbą wojskową

Jacek Stryjeński przyszedł na świat w rodzinie „księżniczki malarstwa polskiego” Zofii Stryjeńskiej (1891-1976) oraz wybitnego architekta Karola Stryjeńskiego (1887-1932). Choć nikt nie neguje jego dokonań artystycznych w dziedzinie sztuki sakralnej i teatralnej, mimo to jednak pozostaje on w cieniu twórczości rodziców a jego dorobek artystyczny pozostaje wciąż słabo rozpoznany.

Po rozstaniu Zofii i Karola Stryjeńskich, wychowaniem chłopca zajął się wpierw ojciec, a po jego śmierci wuj Władysław Stryjeński (1889-1956). W 1939 r. Jacek przeprowadził się do matki. Przez krótki czas, pod jej okiem, jako wolny słuchacz uczęszczał do pracowni grafiki na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Po rozpoczęciu wojny został raniony odłamkiem bomby w pierś i prawą rękę, przeszedł dwie operacje. Po powrocie do zdrowia dołączył do 2. Dywizji Strzelców Pieszych we Francji. 22 czerwca 1940 r. znalazł się w Szwajcarii, został internowany. Na miejscu podjął edukację w Szkole Rzemiosła Artystycznego w Zurychu. W 1944 r. przedostał się do Francji, a następnie do Włoch, gdzie trafił do obozu dla internowanych i zachorował na żółtaczkę oraz malarię. Po powrocie do zdrowia powrócił do armii Andersa stacjonującej we Francji. Przez moment uczęszczał na zajęcia na Akademii Sztuk Pięknych w Paryżu. Dzięki paszportowi szwajcarskiemu, zdobytemu przez matkę, w 1946 r. wyjechał do Szwajcarii. Tam założył rodzinę z malarką i dekoratorką Danutą Burdecką (1927-2013), a także poświęcił się twórczości artystycznej.

Unikatowa kolekcja prac Jacka Stryjeńskiego

W kolekcji Fundacji Helveto-Polonicum można podziwiać efektowne projekty scenograficzne oraz lalki wykonane przez artystę w latach 50. Wśród nich wyróżniają się marionetki przedstawiające rycerzy, orientalnych jeźdźców i księżniczkę oraz monumentalny wóz teatralny, wykonane w metalu dla Teatru Marionetek w Genewie (Théâtre de Marionnettes de Genève). Solidny warsztat rzeźbiarski w połączeniu z dużą dozą wyobraźni, umożliwił stworzenie przekonujących postaci i scenografii, których siła oddziaływania działa także poza kontekstem scenicznym. W pracach tych Jacek Stryjeński gra z konwencją średniowiecznego teatru ulicznego, niewyszukanej jarmarcznej rozrywki. Przy okazji operuje również ówczesnymi stereotypowymi wyobrażeniami Orientu. Taki sposób obrazowania stanowił dla twórcy pretekst dla tworzenia sytuacji o humorystycznym wydźwięku z udziałem figur oraz formowania interesujących rozwiązań formalnych.

Ówczesna zmiana zainteresowań Jacka Stryjeńskiego z malarstwa i grafiki na teatr, który wciąż był uznawany za niższy gatunek, mogła stanowić wyraz sprzeciwu wobec kultury burżuazyjnej. Oferowała artyście możliwość uwolnienia się od rygorystycznych akademickich konwencji i sprzeciwu wobec istniejących hierarchii w sztuce, umożliwiając przekroczenie podziału na to, co popularne i elitarne. Jednocześnie, lalki Stryjeńskiego można odczytywać jako wyraz protestu przeciwko zasadom organizacji społeczeństwa, w którym ludzie stają się marionetkami manipulowanymi przez władzę. Znajomość życiorysu artysty, który doświadczył wielu cierpień z powodu wojny, pozwala na odczytanie jego prac jako głosu politycznego.

W zbiorach fundacji można także zobaczyć projekt żelaznej kurtyny oraz fragment unikalnego sufitu z aluminiowych arkuszy, szczotkowanych złotem i srebrem, zatytułowany „Droga Mleczna” dla Teatru Wielkiego w Genewie (Grand Théâtre de Genève). Ekspresja metalu oraz jego faktury zostały w tych kompozycjach doskonale wyzyskane przez artystę. Projekt zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na dekorację teatru w 1960 r., choć nie został sfinalizowany przez artystę. Jacek Stryjeński pracował nad nim do swoich ostatnich dni, co niestety nadwyrężyło jego zdrowie i doprowadziło do przedwczesnej śmierci w wieku 39 lat.

Prace Jacka Stryjeńskiego, które są częścią kolekcji Fundacji Helveto-Polonicum, odzwierciedlają szersze zmiany artystyczne i społeczno-polityczne powojennej Europy. W tym okresie artyści coraz częściej łączyli różne formy sztuki z teatrem, kontynuując tradycje awangardowych twórców z początku XX w., którzy dostrzegli w lalkach i przestrzeniach teatralnych potężne narzędzia twórczej ekspresji. Kolekcję metaloplastycznych prac teatralnych artysty, odzwierciedlającą tę metamorfozę, uzupełniają kartony z projektami witraży do kościoła św. Teresy w Genewie (1955).