Zarys historyczny
Barysz leży około 7 km od Buczacza. W przeszłości nazywany był także „Baraszem” lub „Baraszem Wielkim”, choć współcześnie stanowi raczej kameralną jednostkę administracyjną. Wśród właścicieli miejscowości źródła wymieniają m.in.: Awdańców Buczackich, Hrabowieckich, Jazłowieckich, Potockich, Szawłowskich, Świderskich. W XVII w. Barysz został dotknięty przez liczne klęski, m.in. najazdy turecko-tatarskie i kozackie. 

Parafia rzymskokatolicka została tu ufundowana najprawdopodobniej w XVI w. Na jakiś czas, pod wpływem zawirowań reformacyjnych, miejscowa świątynia znalazła się w rękach protestantów. Dość szybko jednak przywrócono poprzedni stan, odnawiając fundację i konsekrując obiekt ponownie. Pod koniec XIX stulecia baryski okręg parafialny obejmował takie miejscowości jak: Barysz, Jezierzany, Porchową, Pużniki, Weleśniów, Wierzbiatyn, Zalesie, Zręby i Zubrzec. Według źródeł w tym czasie przy parafii działały liczne stowarzyszenia katolickie, a na wysokości roku 1802 istniały przy niej szpital i szkoła. 

Kościół, o którym mowa w niniejszym opracowaniu, zaczął powstawać na początku XIX stulecia z fundacji Kajetana Potockiego. Wcześniej istniały w miejscowości obiekty sakralne, jednak dokładne informacje na ich temat nie są do końca znane. Zapewne ucierpiały podczas niespokojnego XVII stulecia. Przy omawianiu obecnego kształtu obiektu, warto zwrócić uwagę na dwie istotne fazy jego powstawania. Pierwsza miała miejsce we wspomnianym wyżej XIX w., a dokładniej w latach 1800-1827. Wówczas to została wzniesiona „podstawowa” wersja obiektu. Druga faza to rozbudowa w latach 1900-1906, kiedy to dodano nawy boczne, prezbiterium i kaplice. Najpewniej też właśnie wtedy urządzono w świątyni mauzoleum rodziny Farurejów-Szawłowskich. I wojna światowa przyniosła istotne szkody, ale w okresie międzywojennym obiekt naprawiono. Rok 1930 to moment remontu kościoła od wewnątrz, a 1934 od zewnątrz. 

Jak pisze Rafał Quirini-Popławski w swoim opracowaniu na temat obiektu, czas II wojny światowej był tragiczny dla mieszkańców Barysza. W wyniku akcji nacjonalistów ukraińskich w latach 1939-1945 zginęło 202 miejscowych Polaków. Po tych wydarzeniach, a szczególnie po ich kumulacji w roku 1945, większość ocalałych Polaków uciekła do Buczacza. Ówczesny proboszcz Ksiądz Józef Mróz wyjechał ostatnim transportem do Polski 23 IX 1945 r. zabierając ze sobą część wyposażenia kościelnego. Rok później władze ZSRR zamieniły kościół na magazyn kołchozowy. W roku 1989 obiekt został przejęty przez cerkiew greckokatolicką i wkrótce nastąpił jego remont. Dawna plebania pełni dziś funkcję ośrodka zdrowia, a świątynia działa pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego.

Architektura
Obiekt leży w samym centrum miejscowości. Jest orientowany, czyli zwrócony w kierunku umownego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Wymurowano go z kamienia i cegły oraz otynkowano. Korpus jest pięcioprzęsłowy, trójnawowy i posiada układ halowy. Warto zwrócić uwagę na parę neogotyckich kaplic. To między innymi one zostały dobudowane w trakcie modernizacji obiektu na początku XX w. Tworzą one w bryle pseudotransept. Samo prezbiterium jest jednoprzęsłowe i zamknięte trójbocznie. Wraz z kaplicami podwyższono je o jeden stopień względem części głównej. Pod kaplicą północną znajduje się krypta grobowa Farurejów-Szawłowskich dostępna z zewnątrz. Po drugiej stronie części nawowej znajduje się kruchta z otwartym chórem muzycznym nad nią (w formie balkonu). Doświetla go prostokątne okno zamknięte półkoliście. 

Elewacje zewnętrzne wzniesiono na cokole i zamknięto na górze profilowanymi gzymsami, które w różnych partiach występują na różnych wysokościach. Okna występują w profilowanych obramieniach. Fasada jest jednoosiowa, jednokondygnacyjna i zamknięta ciekawym szczytem o złożonym wykroju. W dolnej partii utworzony jest on z odcinków ukośnych spadów, a powyżej znajduje się dwustrefowa attyka z półkolistym wybrzuszeniem na osi. W obu strefach znajdują się prostokątne nisze, a w nich rzeźby Św. Michała Archanioła i Matki Boskiej Niepokalanej.  Attyka zwieńczona jest kamiennym krzyżem. Po bokach umieszczono kamienne wazony.

Niemal wszystkie dachy pokryte są blachą. Nad korpusem i prezbiterium zastosowano dach dwuspadowy, który na zamknięciu części ołtarzowej przechodzi w trójpołaciowy. Podobne rozwiązanie występuje nad kaplicami. Z kolei dach nad zakrystią jest wielopołaciowy. Dodatkowo nad wejściem do kaplicy południowej znajduje się daszek dwuspadowy. Te dwa ostatnie pokryte są dachówką. Wieżyczka na sygnaturkę obita została blachą. Nakrywa ją cebulasty hełm zwieńczony gałką z ozdobnym żelaznym krzyżem.

Nawy zostały rozdzielone kolumnami toskańskimi na wysokich postumentach, podtrzymującymi niskie arkady o wykroju odcinkowym. Ponad nimi znajduje się belkowanie poprowadzone również przez ścianę zachodnią nawy głównej oraz ściany boczne prezbiterium. Tam wspierają je lizeny oddzielające przęsło prezbiterium od nawy i apsydy.

Kaplice komunikują się z nawą poprzez półkoliste arkady wsparte na odcinkach profilowanego gzymsu. Artykulacja w kaplicach została przeprowadzona przez półkolumny toskańskie o kanelowanych trzonach.

W nawie i prezbiterium zastosowano sklepienie kolebkowe, w kaplicach krzyżowo-żebrowe (przechodzące w parasolowe). Z kolei nawy boczne i zakrystię przykrywają stropy. Większość okien w obiekcie ma kształt prostokątny i zamknięty półkoliście (korpus, prezbiterium), prostokątny, zamknięty ostrołukowo (kaplice).

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą m.in.:

• Neobarokowy ołtarz główny datowany na początek XX w.;
• Ołtarz boczny z obrazami „Matka Boska Różańcowa” w polu i „Święty Antoni Padewski” w zwieńczeniu;
• Ołtarz boczny z rzeźbą „Chrystus Ukrzyżowany” oraz obrazem „Najświętsze Serce Jezusa” (olej na płótnie);
• Ołtarz w kaplicy północnej (fundacja Farurejów-Szawłowskich), datowany na początek XX w.;
• Murowana z kamienia dzwonnica „w formie graniastosłupa prostokątnego, z trzema niszami na dzwony”;
• Rzeźby kamienne, znajdujące się na terenie przykościelnym, w tym „Matka Boska z Dzieciątkiem” i „Matka Boska Niepokalana”.