Przejdź do treści
Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu, fot. Taras Pron (Тарас Пронь), 2010
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu
Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu, fot. Buk, 2011
Licencja: CC BY 1.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu
Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu, fot. Taras Pron (Тарас Пронь), 2010
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu
Wnętrze kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła w Michalczu, fot. Taras Pron (Тарас Пронь), 2010
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002259-P

Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu

Identyfikator: POL-002259-P

Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu

Zarys historyczny
Miejscowość leży około 12 km na północ od Horodenki i około 1 km na południe od rzeki Dniestr. Pierwsze wzmianki o Michalczu pochodzą z XV w., kiedy to ówczesny właściciel Michał Mużyło Buczacki ufundował w osadzie kościół parafialny. Co ciekawe, w pobliżu miejscowości już w czasach głębokiego średniowiecza znajdowała się przeprawa promowa przez Dniestr. To właśnie ona stanowiła zalążek dla wianuszka zabudowań, które z czasem zaczęły się rozrastać i przekształcać w bardziej zorganizowaną jednostkę administracyjną. W roku 1439 Michalcze posiadały status miasta.

Wśród pierwszych właścicieli miejscowości wymienia się: Michała Awdańca z Buczacza (to prawdopodobnie od jego imienia utworzono nazwę miejscowości) oraz ród Buczackich (właściwie Tworowskich herbu Pilawa, którzy przybrali nazwisko po wymarłej rodzinie Awdańcow). Później (od końca XVI w.) majątek przechodził przez ręce m.in.: Jana Przystołowskiego i Iwaśka Domażerskiego, Stanisława Potockiego, Marii Mohylanki.

Jak pisze Rafał Quirini-Popławski w swoim opracowaniu na temat obiektu, w latach 1620, 1621 oraz 1623 Michalcze były niszczone przez najazdy tatarskie. Można więc rzec, że w dziejach miejscowości dochodzi do brutalnej przerwy.

Od XVII w. Michalcze należały do Skarbków, od XIX w. do Teodorowiczów, a na przełomie XIX i XX w. do Rosenkranzów. W początkach okresu międzywojennego dokonano parcelacji i sprzedaży majątku kolonistom przybyłym z Małopolski zachodniej, którzy utworzyli cztery osiedla: Kolonia Konopicka, Kolonia Strażnica, Kolonia Średni Łan i Kolonia Pomiarki.

Parafia rzymskokatolicka, która istniała niemal od samego początku funkcjonowania miejscowości, nosiła wezwanie Bożego Ciała, św. Michała Archanioła, św. Stanisława i św. Katarzyny. Wspomniane wyżej XVII-wieczne najazdy tatarskie doprowadziły do zniszczeń nie tylko osady, ale również obiektu sakralnego. Dlatego też, w roku 1715 doszło do ponownej fundacji, w związku z którą został wzniesiony nowy kościół o charakterze prowizorycznym. Niedługo potem rozpoczęto budowę murowanej świątyni, którą ukończono dopiero jednak w roku 1750 ze względu na różne historyczne turbulencje. Obiekt konsekrowano w roku 1776.

Świątynia nie należała ani do specjalnie wystawnych, ani do bogato wyposażonych. Dodatkowo wymagała licznych napraw. O dalszych jej losach zadecydowały wydarzenia, które miały miejsce podczas I wojny światowej. Poważne zniszczenia kościoła doprowadziły do potrzeby gruntownego odbudowania go. Udało się to dopiero w roku 1925, choć o pełnym zamknięciu przedsięwzięcia można mówić dopiero pod koniec lat 20. XX w.

W roku 1940 z Michalcza deportowano na Sybir 56 polskich rodzin, czyli jak podają źródła 254 osoby. Jakby tego było mało, w latach 1943-1945 UPA zamordowała na terenie miejscowości 11 osób. Niewiele wiadomo na temat losów kościoła podczas II wojny światowej. Był on nieczynny najprawdopodobniej już od roku 1944. Jego wyposażenie albo zostało zniszczone, albo wywiezione przez parafian na Pomorze Zachodnie. Sowieci początkowo wykorzystywali obiekt jako magazyn kołchozowy. Później mieścił się w nim warsztat, a następnie sala gimnastyczna. Przez wiele lat kościół był opuszczony. Jeszcze w roku 2009 odnotowywano poważne, postępujące zniszczenia murów oraz ogromne ubytki w dachu. Najnowsze dostępne zdjęcia z roku 2020 wskazują na rozpoczęcie renowacji obiektu. Dostrzec można nowe dachy (zarówno na kościele, jak i dzwonnicy) oraz nowe okna w świątyni.

Architektura
Obiekt znajduje się w centrum wsi, niedaleko cerkwi. Prezbiterium zwrócono na południe, z lekkim odchyleniem w kierunku zachodnim. Kościół został wzniesiony przy użyciu miejscowego, nieobrobionego kamienia i otynkowany. Kruchta została wymurowana z cegły.

Świątynia składa się z dwuprzęsłowej nawy oraz niższego i węższego prezbiterium zamkniętego półkoliście, do którego od wschodu dołączono zakrystię na rzucie prostokąta. Nawę poprzedza prostokątna kruchta, odpowiadająca jej szerokością. Po bokach nawy umieszczono symetrycznie dwie prostokątne kaplice, co w rzucie tworzy figurę krzyża.

Elewacje zewnętrzne ustawiono na cokole. Narożniki nawy oraz kaplic zostały ujęte w pilastry przypominające toskańskie. Belkowanie nawy umieszczone jest wyżej niż wspólne belkowanie części ołtarzowej i kaplic. Z kolei ściany zakrystii artykułowane są tylko przez pilastry umieszczone w narożnikach. Wspierają one profilowany gzyms.

Fasada jest jednoosiowa. Dolną część zasłania kruchta sięgająca niemal do połowy. Sama kruchta jest trójosiowa. Zdjęcia sprzed II wojny światowej wskazują na balkon z balustradą znajdujący się na jej dachu. W latach 90. XX w. ta część przykryta była daszkiem. Obecnie (stan na rok 2020) znów jest odsłonięta. Najciekawszym elementem fasady jest sam szczyt. Ujęto go po bokach w wydatne ślimacznice. U góry znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Oko Opatrzności w glorii promienistej. Pod spodem znajduje się koliste okienko, a pod nim prostokątna płycina. Okna w obiekcie są w większości prostokątne lub prostokątne i zamknięte łukowo.

Nad nawą i zakrystią znajdują się dachy dwuspadowe, nad prezbiterium tożsamy przechodzących w stożkowy. Nad kaplicami umieszczono dachy trójspadowe. Wszystkie pokryte cynkowaną blachą. Na starych zdjęciach widać wieżyczkę na sygnaturkę, którą umieszczono na kalenicy nawy. Obecnie wieżyczka jest nieco przesunięta do środka dachu części nawowej.

We wnętrzu ściany nawy oraz prezbiterium nie są artykułowane przez podziały pionowe. Jedynie ściany boczne nawy zostały zamknięte profilowanym gzymsem. Arkady „główne” są półkoliste. Opierają się na odcinkach profilowanego gzymsu. Z kolei w arkadach kaplic występują profilowane archiwolty z zaznaczonymi kluczami i inskrypcjami wskazującymi historyczne ślady sięgające XVIII w. i rodu Skarbków.

Większość części nakryta była sklepieniem kolebkowym, różniącym się drobnymi szczegółami strukturalnymi. W kruchcie zastosowano strop Kleina, czyli płaski sufit, którego szkielet opiera się o metalowe belki. Chór muzyczny był najprawdopodobniej drewniany, dostępny poprzez klatkę schodową, która znajdowała się we wschodniej części kruchty.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem obiektu należały lub cząstkowo należą m.in.:

  • Dekoracja malarska wnętrza (początek XX w.) składająca się z motywów figuralnych, symbolicznych i ornamentalnych;
  • Zespół pięciu ołtarzy z kamiennymi mensami i drewnianymi retabulami;  
  • Cmentarz przykościelny;  
  • Dzwonnica murowana z kamienia, tynkowana, w formie wieży, na rzucie kwadratu.
Czas powstania:
1750, konsekracja 1776, odbudowa lata 20. XX w., ponowna konsekracja 1928
Bibliografia i archiwalia:
  • Rafał Quirini-Popławski, „Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Michalczu”, w: „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. 1: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2010, ISBN 978-83-89273-69-74, t. 18, s. 145-155.
Publikacja:
13.10.2024
Ostatnia aktualizacja:
13.10.2024
Opracowanie:
Michał Dziadosz
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz