Przejdź do treści
Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej, fot. Buchach-Lʹviv (Бучач-Львів), 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej
Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej, fot. Buchach-Lʹviv (Бучач-Львів), 2021
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002262-P

Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej

Porchowa | Ukraina | obwód tarnopolski | rejon czortkowski
ukr. Porochowa (Порохова)
Identyfikator: POL-002262-P

Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej

Porchowa | Ukraina | obwód tarnopolski | rejon czortkowski
ukr. Porochowa (Порохова)

Zarys historyczny
Miejscowość leży około 8 km na północny zachód od Potoku Złotego, w dawnym powiecie buczackim. Pierwsze wzmianki o Porchowej pojawiają się już na wysokości XV w. Wśród właścicieli na przestrzeni stuleci wymienia się m.in.: Jana Buczackiego, ród Jazłowieckich, Kajetana Potockiego, Romualda Michała Szawłowskiego, rodzinę Cieleckich herbu Zaremba, Elżbietę z Czosnowskich Baworowską i jej syna Jerzego Adama Baworowskiego, do którego jednostka administracyjna należała tuż przed II wojną światową.

Początkowo miejscowość podlegała pod parafię w Jazłowcu, a od drugiej połowy XVI w. pod farę w Baryszu. Co ciekawe, w Porchowej funkcjonowały dwie cerkwie greckokatolickie i duchowni z tych świątyń podejmowali się odprawiania specjalnych mszy dla Polaków, z okazji większych świąt. 

Pierwszy rzymskokatolicki obiekt sakralny został wzniesiony w miejscowości w roku 1893 i stanowił budowlę drewnianą. Nosił wezwanie Narodzenia Św. Jana Chrzciciela i powstał z fundacji Artura Cieleckiego, ówczesnego właściciela Porchowej. Nabożeństwa odprawiali w nim dojeżdżający księża z Barysza oraz salezjanie z Pużnik. W roku 1906 Cielecki ufundował ziemię oraz uposażenie stanowiące podstawę pod przyszłą parafię. W tym samym roku powstała w miejscowości ekspozytura, początkowo obejmująca samą wieś, a trzy lata później także Ściankę i Zubrzec.

W roku 1919 oddziały ukraińskie zamordowały ks. Jana Dziugiewicza pełniącego funkcję ekspozyta w Porchowej. Tragedia ta odbiła się szerokim echem w całej Polsce, a duchownego określano jako męczennika za Wiarę i Ojczyznę. W roku 1925 ekspozytura została podniesiona do rangi parafii. Jednocześnie rozpoczęto budowę nowej, murowanej świątyni na podstawie projektu znanego lwowskiego architekta Bronisława Wiktora. Przedsięwzięcie zakończono w roku 1930 i wtedy też podjęto decyzję o rozebraniu starego drewnianego kościoła.

Lata 30. XX w. to czas kiedy miały miejsce poprawki w konstrukcji nowego obiektu. Dość szybko okazało się, że część nawowa grozi zawaleniem. Nabożeństwa odprawiano więc w ścisłym obrębie prezbiterium. Prace naprawcze trwały do roku 1939, choć i wówczas obiekt nie był jeszcze w pełni gotowy, gdyż (jak podają źródła) brakowało w nim posadzki. 

Na terenie parafii istniały kaplice publiczne w Ściance (konsekracja 1896 r.) i Zubrzcu (konsekracja 1898 r.). W okresie międzywojennym przy farze działały Stowarzyszenie Różańca Żywego i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej.

W połowie lat 40. XX w. morderstwa ze strony Ukraińców zmusiły polską ludność do opuszczenia wsi. W lutym 1945 ksiądz Franciszek Rozwód odprawił ostatnią mszę w porchowskim kościele. Część wyposażenia  (m.in. obraz „Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej”) trafiło do Polski.

W czasach dominacji ZSRR obiekt pełnił funkcję kołchozowego magazynu zboża i nawozów sztucznych. W ręce wiernych wrócił w roku 1993. Został odnowiony i poświęcony dwa lata później.

Architektura
Obiekt usytuowano na niewielkim wzniesieniu dominującym nad wsią. Murowany z miejscowego piaskowca oraz cegły kościół otynkowano. Budynek jest orientowany, czyli zwrócony w kierunku umownego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Składa się z trójprzęsłowej nawy, flankowanej przez boczne kaplice oraz węższego i niższego jednoprzęsłowego prezbiterium, które zamknięto półkoliście. Po jego bokach usadowiono aneksy mieszczące skarbiec i zakrystię. Nawę poprzedza prostokątna kruchta z chórem muzycznym i dodatkowym pomieszczeniem. Kruchta jest po bokach flankowana zaoblonymi aneksami. Jej elewacja jest jednoosiowa, ujęta w spadziste przypory, które zostały „wpięte” pomiędzy główną bryłę, a aneksy. Zakończono ją trójkątnym szczytem, nieco niższym od analogicznego, który wieńczy górną partię elewacji nawy. W szczycie kruchty znajduje się prostokątna nisza zamknięta półkoliście. Poniżej okno o podobnym kształcie. We frontowym szczycie nawy umieszczono okno okrągłe. Elewacje boczne zewnętrzne oraz elewacje prezbiterium nie posiadają artykulacji pionowej.

Nad nawą, kruchtą i aneksem południowym umieszczono proste dachy dwuspadowe. Nad prezbiterium i kaplicami znajdującymi się przy środkowym przęśle nawy tożsame, ale przechodzące w stożkowe. Nad pozostałymi częściami pulpitowe i ćwierćstożkowe. Wszystkie pokryte zostały blachą. Wieżyczka na sygnaturkę podobnie. Powstała na rzucie ośmioboku i została zwieńczona dwustopniowym dzwonowatym daszkiem zakończonym gałką i krzyżem.

Ściany nawy głównej w środku podzielone zostały lizenami, które przechodzą w gurty sklepienne. Podobny zabieg zastosowano w części ołtarzowej. Arkada tęczy oraz arkady pomiędzy nawą a kaplicami są półkoliste. Spory prześwit pomiędzy przestrzenią nawy a pomieszczeniem na zapleczu chóru muzycznego został zamknięty półkoliście, tak samo jak przejścia pomiędzy kaplicami.

Część nawowa została nakryta drewnianym pseudosklepieniem kolebkowym z małymi lunetami. Podobnie nakryto prezbiterium i kaplice. Pozostałe pomieszczenia zamknięte są od góry sklepieniami krzyżowymi (kaplice) i stropami (aneksy przy prezbiterium, pomieszczenie na zapleczu chóru). Większość okien w obiekcie ma kształt prostokątny, zamknięty półkoliście lub odcinkowo.

Z najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem kościoła należy wymienić m.in.:

  • Drewniany ołtarz główny z obrazem „Najświętsza Panna Maria Królowa Korony Polskiej” autorstwa Anny Weltz;
  • Neorenesansowe ołtarze boczne;
  • Ołtarz neobarokowy, datowany na początek XX w.;
  • Rzeźby drewniane: m.in. „Chrystus Ukrzyżowany”, „Najświętsze Serce Jezusa”;
  • Drewniana dzwonnica na czterech słupach z daszkiem krytym gontem.
     

Jak pisze Rafał Quirini-Popławski w swoim opracowaniu na temat obiektu, kościół w Porchowej stanowi budowlę o urozmaiconej, malowniczej sylwecie, składającą się z prostych brył bez czytelnych cech historyzmu. Jedynym fragmentem budowli utrzymanym w ulubionych przez projektanta, Bronisława Wiktora, formach jest szczyt południowego aneksu przy prezbiterium nawiązujący do zmodernizowanego neobaroku. Ponadto warto zwrócić uwagę na oszczędny detal, złożony z gzymsów i opasek nad oknami i portalami, który być może według zamierzeń twórcy nawiązywał do prowincjonalnych budowli z XVII w.

Osoby powiązane:
Czas powstania:
1930
Twórcy:
Bronisław Wiktor (architekt; Polska, Ukraina)(podgląd)
Bibliografia i archiwalia:
  • Rafał Quirini-Popławski, „Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Korony Polskiej w Porchowej”, w: „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. 1: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2010, ISBN 978-83-89273-69-74, t. 18 s. 175-184.
Publikacja:
13.10.2024
Ostatnia aktualizacja:
13.10.2024
Opracowanie:
Michał Dziadosz
rozwiń

Projekty powiązane

1