Przejdź do treści
Dawny kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła i św. Zofii w Słobódce Dżuryńskiej, fot. Andrii Dydiuk, 2016
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła i św. Zofii w Słobódce Dżuryńskiej
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002266-P

Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła i św. Zofii w Słobódce Dżuryńskiej

Słobódka Dżuryńska | Ukraina | obwód tarnopolski | rejon czortkowski
ukr. Dzhurynsʹka Slobidka (Джуринська Слобідка)
Identyfikator: POL-002266-P

Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła i św. Zofii w Słobódce Dżuryńskiej

Słobódka Dżuryńska | Ukraina | obwód tarnopolski | rejon czortkowski
ukr. Dzhurynsʹka Slobidka (Джуринська Слобідка)
Warianty nazwy:
Cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy w Słobódce Dżuryńskiej

Zarys historyczny
Miejscowość leży 16 km na wschód od Buczacza, na płaskowyżu pomiędzy dwoma strumieniami od wschodu i zachodu. Za południowym krańcem wsi łączą się one ze sobą tworząc rzeczkę Dżuryn. Początki historyczne Słobódki Dżuryńskiej nie są znane. Najprawdopodobniej sięgają XVII, a może nawet końcówki XVI w. Wśród właścicieli majątku wymienia się m.in.: Potockich (XVIII w.), Zygmunta Walewskiego, Urszulę ze Staniszewskich Cielecką, Jana Żurakowskiego i Cezarynę Ulaniecką (XIX w.), a następnie znów rodzinę Cieleckich. Po I wojnie światowej dobra zostały rozparcelowane, a głównymi nabywcami poszczególnych części zostali polscy rolnicy. Warto podkreślić, że byli to w większości ludzie przywiązani do tradycji patriotycznych i pragnący uczynić miejscowość zdecydowanie tradycyjnym oraz katolickim ośrodkiem.

Początkowo miejscowość podlegała pod parafię w Buczaczu. Mieszkańcy Słobódki Dżuryńskiej nie musieli jednak pokonywać 16 km by wziąć udział w nabożeństwach. Księża z Buczacza dojeżdżali na miejsce i czynili swe duszpasterskie obowiązki w lokalnej cerkwi. Pod koniec XIX w. wieś miała swojego stałego duchownego rezydenta eksponowanego z oficjalnej fary. W początkach XX w. stworzono tu ekspozyturę, która w roku 1935 została podniesiona do rangi parafii. 

Murowany kościół, który istnieje do dziś zbudowano na początku XX w. Wznoszenie obiektu trwało cztery lata. Konsekracja miała miejsce w roku 1905. 

Pierwsza wojna światowa oszczędziła świątynię. Wojska rosyjskie zarekwirowały jedynie dzwon. Okres międzywojenny to czas rozwoju placówki i obiektu.

Takiemu rozwojowi wydarzeń sprzyjały okoliczności. Na miejscu utworzyła się zintegrowana i silna patriotycznie wspólnota, która utrzymała się bardzo długo. Świadczyć o tym może fakt, iż podczas licznych aktów ludobójstwa ze strony Ukraińców w pierwszej połowie lat 40. XX wieku, większość polskich mieszkańców okolic znalazła schronienie właśnie w Słobódce Dżuryńskiej. Tu również mieściło się gniazdo Armii Krajowej, która odpierała inspirowane przez UPA ataki. Mimo to na terenie parafii i tak zginęło siedmiu Polaków.

Niestety, koniec wojny przyniósł również koniec miejscowości w jej pierwotnej formie. Zawirowania historyczne i zmieniająca się linia frontu sprawiały, że wieś przechodziła z rąk do rąk kilka razy. Poza tym na skutek toczących się walk zniszczeniu uległa cerkiew oraz spłonął dach kościoła. Polscy mieszkańcy wyjechali na ziemie zachodnie, a katolicki obiekt sakralny został zamknięty. Przez kolejne pięć lat wykorzystywano go jako cerkiew, a później jako magazyn kołchozowy. W roku 1992 został przekazany Cerkwi prawosławnej.

W okresie największej aktywności placówki kościelnej, funkcjonowały przy niej liczne stowarzyszenia katolickie, m.in.: Bractwo Najświętszego Sakramentu oraz Stowarzyszenie Żywego Różańca (od XIX w.), a później Apostolstwo Modlitwy, Katolickie Stowarzyszenie Mężów, Kobiet, Młodzieży Męskiej i Młodzieży Żeńskiej; Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, a także Krucjata Eucharystyczna.

Architektura
Obiekt znajduje się na północno-zachodnim krańcu wsi. Stanowi budowlę murowaną i w większości otynkowaną. Składa się z trójprzęsłowego i trójnawowego bazylikowego korpusu oraz jednoprzęsłowego prezbiterium, które zwrócone zostało na północny zachód. Część ołtarzowa równa jest szerokością i wysokością nawy głównej oraz zamknięta trójbocznie. Flankują ją zakrystie na rzucie zbliżonym do kwadratu.

Fasada jest dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja składa się z trzech osi, a górna z jednej. Środkowe pole dolnej kondygnacji w całości przysłonięte jest masywnym prostokątnym portykiem odpowiadającym szerokością nawie głównej. Od frontu otwiera się on trzema półkolistymi arkadami. W kluczu arkady środkowej znajduje się krzyż. W bocznych (i wycofanych względem portyku) polach fasady znajdują się prostokątne nisze zamknięte półkoliście. Nad belkowaniem dolnej kondygnacji umieszczono attykę zamkniętą gzymsem. Druga kondygnacja fasady stanowi rodzaj aediculi zwieńczonej trójkątnym szczytem, która w środkowym polu mieści okrągłą niszę.

Elewacje zewnętrzne artykułowane są przez elementy wykonane z kamienia. Są to: cokół obiegający budowlę, lizeny, filary portyku oraz dekoracje pod postacią obramień części okien oraz obelisków. W obiekcie dominują okna prostokątne zamknięte półkoliście.

Nad nawą i częścią ołtarzową znajduje się dach dwuspadowy, który na wysokości absydy przechodzi w ostrosłupowy. Nad nawami bocznymi umieszczono dachy pulpitowe, a nad zakrystiami dwupołaciowe. Wszystkie pokryto blachą. Podobnie jak ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę, która nakryta została ostrosłupowym hełmem zwieńczonym gałką i krzyżem.

Przestrzenie międzynawowe komunikują się poprzez półkoliste arkady wsparte na masywnych filarach. Od strony nawy głównej wzmacniane są dodatkowo przez wyższe pilastry toskańskie. Podobny układ występuje na ścianach naw bocznych. Nad głównym korpusem dominują sklepienia krzyżowe, a nad prezbiterium znajduje się sklepienie kolebkowe z lunetami, które w zamknięciu zmienia się w parasolowe. Nad zakrystiami umieszczono stropy.

Drewniany chór muzyczny został wsparty na dwóch wątłych kolumnach korynckich o kanelowanych trzonach. Ustawione one zostały na wysokich cokołach.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem obiektu należały m.in. :

  • Ołtarz główny, autorstwa Ludwika Ziemskiego datowany na początek XX w. z rzeźbami: „Najświętsze Serce Jezusa”, „Święty Michał Archanioł”, „Święta Zofia z córkami” i z obrazem „Święta Rodzina”;
  • Ołtarze boczne datowane na początek XX w. W ołtarzu po prawej stronie obraz „Święta Teresa od Dzieciątka Jezus”, z fundacji ks. Kazimierza Terleckiego;
  • Drewniane rzeźby datowane na początek XX w.: „Matka Boska Niepokalana” i „Matka Boska z Dzieciątkiem”;
  • Brama-dzwonnica (przed fasadą kościoła) murowana z kamienia, trójosiowa. Nad otworem przejazdowym znajduje się płycina z marmurową tablicą, na której widnieje napis: CZCIGODNEMU I DROGIEMU | Ks. IGNACEMU RAKSZYŃSKIEMU | ZA WYBUDOWANIE KOŚCIOŁA I OFIARNĄ PRACĘ DUSZPASTERSKĄ | W LATACH 1897-1907 | WDZIĘCZNI PARAFIANIE | Słobódka Dżuryńska dnia 15 maja 1930 r.


Jak pisze Marcin Biernat w swoim opracowaniu na temat obiektu, kościół w Słobódce Dżuryńskiej wyróżnia się poprawnym systemem artykulacji i starannym wykonaniem. Trudno wskazać bezpośredni wzór, jakim posłużył się autor projektu, jednak wiadomo na pewno, że XVII-wiecznych kościołów o podobnym układzie w tamtym rejonie nie było wiele. Wybór takiej formy wskazuje na chęć podkreślenia łacińskości i polskości. Po remoncie przeprowadzonym pod koniec XX w. obiekt jest w dobrym stanie.

Czas powstania:
1902
Bibliografia i archiwalia:
  • Marcin Biernat, „Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła i Św. Zofii w Słobódce Dżuryńskiej”, w: „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, cz. 1: „Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego”, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2010, ISBN 978-83-89273-69-74, t. 18 s. 231-240.
Publikacja:
13.10.2024
Ostatnia aktualizacja:
13.10.2024
Opracowanie:
Michał Dziadosz
rozwiń

Projekty powiązane

1